Άρθρο του Κώστα Μπέση Αντιπροέδρου του ΓΕΩΤΕΕ με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Δασοπονίας.

mpesisKΗ πρώτη μέρα της άνοιξης, η 21/3 ορίσθηκε από τον Ο.Η.Ε. για τον εορτασμό της παγκόσμιας  ημέρας δασοπονίας.

Η Ελλάδα.

Η χώρα των αντιθέσεων με 16.000 χλμ. ακτών Δεκάδες πανύψηλα βουνά.

Βουνά που έγιναν θρύλος που τα ονόματά τους μπήκαν, ως σύμβολα, σ’ όλες τις γλώσσες των πολιτισμένων εθνών.

Παρνασσός, Όλυμπος, Ελικών, Ταΰγετος, Πήλιο, Βουνά του Σουλίου.

Παρνασσός, το όρος του Απόλλωνα των Δελφών

Όλυμπος, η κατοικία των θεών

Ελικών, το βουνό των μουσών

Ταΰγετος, το σύμβολο της Σπαρτιατικής ρώμης

Πήλιο, το βουνό των κενταύρων

Βουνά του Σουλίου, τα βουνά της ελευθερίας

Αλλά και τα υπόλοιπα βουνά της πατρίδος μας δεν υστερούσαν.

Το δάσος κυριαρχούσε τότε σχεδόν παντού. Τα δένδρα ήταν Ιερά.

Δρυίδες φώλιαζαν στο εσωτερικό των βελανιδιών. Θεοί τα προστάτευαν.

Η χώρα ήταν πλούσια σε νερά. Τα πλοία των ηγεμόνων της Με­γάλης Ελλάδας ανέβαιναν τον Αλφειό για να φτάσουν στην ιερή Ολυμπία.

Με την ανάπτυξη του ελληνισμού αρχίζει η πορεία της καταστροφής. Απέραντα δάση κόπηκαν για να ναυπηγηθούν εκατοντάδες τριήρεις το σύμβολο της Αθηναϊκής ισχύος.

Ήδη από την εποχή του Πλάτωνα όπως ο ίδιος μας το λέει στο «Γoργία» ο Υμηττός, δίπλα στην Αθήνα, ήτανε πια γυμνός.

Με την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Τούρκους, ο Ελληνικός πληθυσμός αναγκάστηκε να καταφύγει στα βουνά για να βρει καταφύγιο, στέγη και τροφή.

Το δάσος πλήρωσε πάλι το τίμημα της σωτηρίας του έθνους.

Παράλληλα μια εκτεταμένη αιγοβοσκή μείωσε την ικανότητα του δάσους να ανανεωθεί.

Όταν οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν ο εχθρός, ο Ιμπραήμ, έβαλε φωτιά στα δάση για να γονατίσει τους επαναστάτες.

Μια εικόνα γύμνιας και καταστροφής συνόδευσε την Ελευ­θερία.

“Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη” περπατούσε σύμφωνα με τον εθνικό μας ποιητή, τον Δ. Σολωμό, η ελευθερία.

Όλοι οι ξένοι περιηγητές διαπιστώνουν με θλίψη την γύμνια, την αποδάσωση του τόπου.

Το σύγχρονο ελληνικό κράτος είχε, για πολλές δεκαετίες, άλλες προτεραιότητες. Η αποδάσωση συνεχίστηκε, παρά τις προσπάθειες της πρώην δασικής υπηρεσίας.

Όταν δημιουργήθηκε η δασική υπηρεσία με τη σημερινή της μορφή γύρω στο 1925 ••• άρχισε και το μεγάλο έργο της α­νόρθωσης: Αναδάσωση, φράγματα για τον έλεγχο των χειμάρρων, σύγχρονη διαχείριση της ξυλείας, προστασία της χλωρίδας και της πανίδας, ίδρυση των πρώτων εθνικών δρυμών.

Όμως ακολούθησαν 10 χρόνια πολέμου, κατοχής, εμφύλιου σπαραγμού. Οι περισσότερες μάχες έγιναν πάνω στα μέχρι τότε δασωμένα βουνά της Ελλάδας.

Μετά τον πόλεμο η προσπάθεια ξανάρχισε. Όμως νέοι κίνδυνοι προστέθηκαν στους παλιούς.

Εκατομμύρια επισκέπτες, δρόμοι, αύξηση της αξίας της γης, όλα αυτά -κι άλλα πολλά- φούντωσαν τις πυρκαγιές, ιδίως από τη δεκαετία του 50 και μετά. 5.000 εκτάρια δασών και δασικών εκτάσεων καίγονται – κατά μέσο όρο – το χρόνο. 90 εκατ. Χώματος παρασέρνονται στη θάλασσα, απροστάτευτα, αφού χάθηκε η δασική βλάστηση. Ένα νησί το χρόνο, σε όγκο, χάνεται έτσι κάθε χρόνο. Δρόμοι, σιδ. γραμμές, χωράφια καταστρέφονται.

Η ραγδαία ανάπτυξη όλων των κλάδων της επιστήμης που έχουν σχέση με τη λειτουργία των δασικών οικοσυστημάτων, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως της δασικής εδαφολογίας, της οικοφυσιολογίας, της δασικής οικολογίας, της φυτοκοινωνιολογίας, η βελτίωση των οργάνων μέτρησης και η ανάπτυξη των στατιστικών μεθόδων, έδωσαν την δυνατότητα να αναγνωρισθούν μια σειρά κοινωφελών επιδράσεων διαχρονικής σημασίας όπως ο ρόλος του δάσους στους κύκλους του Ο2 και του CO2, στη μείωση της ταχύτητας των ανέμων, στη μείωση των θορύβων, στη μείωση των ρύπων, στην υγιεινή, αισθητική και αναψυχική επίδραση, στην προστασία από ραδιενεργό ακτινοβολία, στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Επιδράσεις που καθιστούν το δάσος σπονδυλική στήλη στην προστασία της φύσης και του φυσικού περιβάλλοντος.

Αφού αναφερθήκαμε σε όλες αυτές τις σημαντικές από κάθε άποψη λειτουργίες του δάσους ας έρθουμε στο σήμερα.

Σε μια αναπτυσσόμενη οικονομία οι φυσικοί πόροι, όπως το έδαφος, τα δάση, τα νερά, ο θαλάσσιος, ο ορυκτός πλούτος είναι αναγκαίο να αποτελούν αντικείμενο διαχείρισης που δεν έχει μόνο οικονομικά χαρακτηριστικά, αλλά γίνεται κατά τρόπο περιβαλλοντικά συμβατό.

Ήδη από τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Πλάτωνας σχολίασε τους κινδύνους που απορρέουν, αν η διαχείριση των φυσικών πόρων δεν γίνει κατά ορθολογικό τρόπο, γράφοντας:

“στην Αττική υπάρχουν βουνά που τώρα µόνο από µέλισσες μπορούν να κατοικηθούν ενώ όχι και πολύ παλιά ήταν καλυμμένα µε όμορφα δένδρα και µε πλούσια βοσκοτόπια για τα ζώα. Τότε οι βροχοπτώσεις δεν πήγαιναν χαμένες, όπως γίνεται τώρα, επει­δή γλιστρούν προς την θάλασσα, πάνω από τις άγονες επιφάνειες. Η βροχή συγκε­ντρωνόταν από το έδαφος, αποθηκευόταν σε αδιάβροχη άργιλο και ξαναεμφανιζόταν µε την μορφή πηγών ή ποταμών”.    ( Κριτίας )

Ο Πλάτων, έγκαιρα εντόπισε ότι η διαχείριση οποιουδήποτε πόρου συνδέεται µε την διαχείριση όλων των άλλων. Η αλληλεξάρτηση, λοιπόν, των εδαφών και δασοκά­λυψης έγινε κατανοητή στην Ελλάδα αιώνες πριν.

Το τρίπτυχο, δασική πολιτική – περιβαλλοντική πολιτική – βιώσιµη ανάπτυξη είναι η σύγχρονη εκφορά αυτών που πρώτη η ελληνική σκέψη ανέδειξε δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν.

Η βιώσιμη ανάπτυξη (sustainable development) που δυστυχώς παραμένει ευχολό­γιο και χρησιμοποιείται στην πλειονότητα των περιπτώσεων για να εξωραΐσει επιλο­γές, χωρίς περιβαλλοντικό αντίκρισμα, είναι δικό µας, ελληνικό δημιούργημα.

Πριν από λίγα χρόνια ο όρος υιοθετήθηκε από την παγκόσμια κοινότητα για να αντιδιαστείλει την έννοια της μεγένθυσης (growth) που συνηθίζαμε μέχρι τότε να ονο­μάζουμε ανάπτυξη. Η βιώσιμη ανάπτυξη, αποτελεί σήμερα αδήριτη ανάγκη και προ­ϋπόθεση επιβίωσης. Σε πρακτικό επίπεδο απαιτεί συναλληλία και συντονισμό όλων των πολιτικών στην συγκεκριμένη κατεύθυνση της προστασίας των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος.

Όλοι όσοι απαρτίζουμε την ελληνική κοινωνία, πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη την ποιότητα της ανάπτυξης που επιδιώκουμε, καθώς τα περιθώρια της φέρουσας ικανότητας, δηλαδή της αντοχής των οικοσυστημάτων στην Ελλάδα στενεύουν επικίν­δυνα.

Γι’ αυτό πρέπει να προβούμε σε όλες τις αναγκαίες αλλαγές στην σκέψη, στην νοοτροπία, στις πολιτικές επιλογές, στα καταναλωτικά πρότυπα, στον τρόπο ζωής, προκειμένου να την καταστήσουμε εφικτή. Μεγάλη σημασία έχει και η χρονική στιγμή, το λεγόμενο timing όλων αυτών των αλλαγών, των βελτιώσεων, ανατροπών που πρέ­πει να γίνουν πριν η φέρουσα ικανότητα, του ελληνικού χώρου εξαντληθεί.

Οι αλλαγές αυτές, βέβαια, είναι αναπόφευκτο να προσκρούουν σε χρόνιες αγκυ­λώσεις που τις βρίσκουμε καθημερινά μπροστά µας. Δεν μπορούμε, όμως, να λύσου­με τα νέα προβλήματα µε παλιές συνταγές, αλλά πρέπει να εφεύρουμε, να επιχειρή­σουμε, να επινοήσουμε νέες.

Η βιώσιμη ανάπτυξη που προϋποθέτει την συνύπαρξη ανθρωπογενών συστημά­των και της φύσης δεν είναι φυσικά μια σταθερή κατάσταση αρμονίας. Αλλά μια δια­δικασία συνεχών αλλαγών σε σχέση µε την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, τις αναπτυξιακές επιλογές, τον προσανατολισμό της τεχνολογικής ανάπτυξης και τις θε­σμικές αλλαγές, οι οποίες πρέπει να ανταποκρίνονται τόσο στις ανάγκες του παρό­ντος, όσο και του μέλλοντος.

Η διαδικασία αυτή δεν είναι ούτε ευθεία, ούτε εύκολη. Τουναντίον είναι επίπονη και απαιτητική.

Η περιβαλλοντική πολιτική πρέπει να διαπερνά τις επί μέρους πολιτικές και αυτό για να µην υπάρχουν παρενέργειες.

Για να υπάρξει, όμως, συνέργια και συναλληλία των νόμων και των πράξεων της Δημόσιας Διοίκησης, πρέπει και οι αντίστοιχοι τομείς της πολιτικής ηγεσίας όχι µόνο να επικοινωνούν αλλά και να συνεργάζονται. Η διεπιστημονικότητα του προβλήματος του περιβάλλοντος, απαιτεί διεπιστημονικές λύσεις και πρακτικές που µε την σειρά τους απαιτούν ανάλογο επίπεδο ωριμότητας από αυτούς που θα τις υλοποιήσουν.

Το δάσος, αποτελεί ένα πολυδύναμο φυσικό πόρο που απειλείται πανταχόθεν. Η αποδάσωση δεν είναι µόνο ελληνικό φαινόμενο είναι παγκόσμιο.

Τα τελευταία τριάντα χρόνια έχουμε εκτεταμένη αποδάσωση στη Αφρική και στην περιοχή του Αμαζονίου. Πρόκειται για τεράστιες εκτάσεις τροπικών δασών που ρυθμίζουν το παγκόσμιο κλίμα. Αυτές αποψιλώνονται και η καταστροφή τους έχει ανεξέλεγκτες συνέπειες, καθώς προκαλεί ακραίες κλιματικές αλλαγές, όπως πλημμύρες και παρατεταμένες ξηρασίες, που επιφέρουν εκτός των άλλων φτώχεια, πείνα και αρρώστια στους ντόπιους πληθυσμούς. Τα δάση αποτελούν ακόμη σημαντικό παράγοντα απορρόφησης των αερίων του θερμοκηπίου, δηλαδή του υπ’ αριθμόν ένα σήμερα κινδύνου για το παγκόσμιο κλίμα.

Τα περιαστικά δάση βοηθούν στην διαμόρφωση του μικροκλίματος των αστικών κέντρων. Και αποτελούν μοχλούς απορρύπανσης σε συνέργια µε το αστικό πράσινο, αν υπάρχει. Είδαμε ήδη παραπάνω την σημαντική προσφορά των δασών.

Το δάσος, βέβαια, δεν είναι µόνο αναψυχή ή οικοσυστήματα, έχει για όλους τους λόγους που αναφέραμε στην αρχή τεράστια συμβολή στην εθνική οικονομία.

Αν και τόσο σημαντική για την εθνική οικονομία δραστηριότητα η δασοπονία βρίσκεται σε ανοικτή σύγκρουση για τους λόγους του μη συντονισμού που αναφέρθηκε προηγουμέ­νως µε άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Όπως είναι η γεωργία, η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, η κτηνοτροφία.

Η έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού και κτηματολογίου, αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες στη συνέργια της δασοπονίας µε άλλους τομείς της οικονομίας. Τώρα η Κυβέρνηση για πρώτη φορά αρχίζει να εφαρμόζει επιτέλους πολιτικές που στόχο έχουν τον εθνικό χωροταξικό σχεδιασμό.

Τέλος

Η περιβαλλοντική και αντίστοιχα η δασική πολιτική μπορούν να έχουν και διπλό όφελος για την κοινωνία.

Δηλαδή, πέρα από την προστασία του περιβάλλοντος μπορούν να συμβάλλουν και στην δημιουργία απασχόλησης συγκρατώντας τον πληθυσμό στον τόπο καταγω­γής του και προλαμβάνοντας έτσι την πληθυσμιακή αποψίλωση και την εγκατάλειψη της ελληνικής υπαίθρου.

Οι νέες τάσεις της τουριστικής αγοράς που χαρακτηρίζονται:

Από την νέα χρονική περιοδικότητα δηλαδή βραχεία διαμονή και επαναλαμβανόμενες σύντομες διακοπές που στόχο έχουν το πλησίασμα της φύσης από τον αστικό πληθυσμό δίδουν την δυνατότητα σε περιοχές με δάση, όπως είναι σχεδόν όλες οι ορεινές περιοχές της Πατρίδος μας, να ανακατανείμουν το εισόδημα προς όφελος τον παραδασόβιων πληθυσμών.

Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω για μια ακόμα φορά ότι από την αρχαιότητα έως και σήμερα το δάσος δίνει ζωή στην γη και ειλικρινά πιστεύω ότι με ελάχιστα χρήματα, συντονισμένες δράσεις και ορθολογική διαχείριση μπορούμε όλοι μαζί, προστατεύοντας τον δασικό μας πλούτο να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες ώστε το δάσος να αποτελεί πηγή ζωής και για τις μελλοντικές γενιές.