Σε έρευνα που διεξήχθη σε 100 μαθητές του 1 ΓΕΛ Ηγουμενίτσας ,υπεύθυνη του οποίου ήταν η κα Λιασκοπούλου και η κα Τσόδουλου οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν σε 13 ερωτήσεις (που παρατίθεται στη συνέχεια) σχετικά με το φαινόμενο της σχολικής βίας .Η έρευνα διεξήχθη το διάστημα από 6 έως 8 Μαρτίου 2012 και σκοπός ήταν να αναδυθεί το φαινόμενο της σχολικής βίας ,και να υπάρξει ευαισθητοποίηση από όλους τους εμπλεκόμενους.
Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του ερωτηματολογίου έγινε από τις κα Λιασκοπούλου Κατερίνα και κα Τσόδουλου Νίκη, και η ανάλυση του ερωτηματολογίου και τα σχόλια από τον κ. Χασκή Αθανάσιο ,Κοινωνικό λειτουργό του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ηγουμενίτσας όπου έγινε μια προσπάθεια να αποτιμηθούν τα ευρήματα της έρευνας και να αποτυπώσουν τις τάσεις στην σύγχρονη κοινωνία και κατ’ επέκταση στο σύγχρονο σχολείο.
Οι ερωτήσεις που υποβλήθηκαν στους μαθητές ήταν οι ακόλουθες:
1. Έχεις γίνει ποτέ θύμα σχολικής βίας; Ναι Όχι
- 2 Αν ναι ποιας μορφής βίας; Σωματικής ……Λεκτικής…… Ψυχολογικής… Σεξουαλικής……. Διαδικτυακής……….
3. Έχεις ασκήσει ποτέ οποιαδήποτε μορφή βίας;
4 . Έχεις γίνει ποτέ μάρτυρας ενός περιστατικού βίας;
5. Τι είδους περιστατικό ήταν : Σωματικής ……… Λεκτική ……..Ψυχολογικής… Σεξουαλική… ……Διαδικτυακής
6. Σε αυτή τη περίπτωση ποια ήταν η θέση σου;
Υπεράσπισης Έμπρακτης , Αδιαφορίας , Μήνυσης του περιστατικού
7.Θεωρεις την ύπαρξη της σχολικής βίας σωστή;
8. Η παρέα σου αποτελείται από άτομα που έχουν ή συνεχίζουν να βιαιοπραγούν σε βάρος συμμαθητών /συμμαθητριών σου; Ναι Όχι
9. Πιστεύεις πως τα ΜΜΕ επηρεάζουν αρνητικά την συμπεριφορά των νέων με αποτέλεσμα να προκαλούν βία; Ναι Όχι
10. Συμβάλλει το σχολείο στη καταπολέμηση της σχολικής βίας ; Ναι Όχι
11. Σου έχει ασκήσει κάποιο είδος βίας κάποιο από τα μέλη της οικογένειας σου;
12. Σου έχει ασκηθεί ποτέ βία από κάποιον καθηγητή ή καθηγήτρια; Ναι Όχι
13.Πιστευεις πως άτομα με εθνική ,θρησκευτική ή άλλη ετερότητα γίνονται συχνά θύματα ή θύτες σχολικής βίας; Ναι Όχι Αν ναι ποσοτικά τους χαρακτηρίζεις ως θύματα ή θύτες;
Οι απαντήσεις δόθηκαν από 100 παιδιά ,49 αγόρια και 51 κορίτσια, ηλικίας 16-17 ετών το 82% ενώ το υπόλοιπο ποσοστό 18% ήταν ηλικίας 18 ετών.
Σαφέστατα υπάρχει και ευδοκιμεί το φαινόμενο στην σύγχρονη κοινωνία ,σε άλλα σχολεία περισσότερο και σε άλλα λιγότερο ,και η συζήτηση και η ανάλυση των αιτιών που οδηγούν σε τέτοια φαινόμενα βοηθούν τους μαθητές να αντιληφτούν την νοσηρότητα τέτοιων καταστάσεων και να τις αποδοκιμάζουν και να τις καταδικάζουν όχι μόνο θεωρητικώς αλλά και εμπράκτως.
Στην ανάλυση των ερωτήσεων έχουμε να διαπιστώσουμε τα ακόλουθα:
Στην ερώτηση αν υπήρξε θύμα σχολικής βίας το 42% απάντησε ότι υπήρξε κάποια στιγμή θύμα σχολικής βίας ενώ το 56% ότι δεν υπήρξε και 2% δεν απάντησε. Το ποσοστό αυτό δείχνει ότι η σχολική βία είναι ένα γεγονός υπαρκτό και με μεγάλη παρουσία ως αναλογία. Τα τελευταία έτη έχει αυξηθεί ,διότι όπως θα δούμε και πιο κάτω στην ανάλυση ,έχουμε νέες μορφές βίας που τα προηγούμενα χρόνια δεν υπήρχαν όπως η διαδικτυακή ,η χρήση κινητών τηλέφωνων και η καταγραφή μ’ αυτά .Τα προηγούμενα έτη υπήρχε μόνον κάποιες μορφές βίας συγκεκριμένες και σε πολύ μικρότερο ποσοστό αλλά η σχολική βία αποτελεί μια παθογένεια του σύγχρονης κοινωνίας. Το φαινόμενο στα ελληνικά σχολεία είναι πολύ μικρότερο από ότι σε άλλες χώρες του κόσμου όπως Αμερική ,Αγγλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Αυτό βεβαίως δεν πρέπει να μας εφησυχάζει αλλά απεναντίας όλοι να προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε το φαινόμενο.
Στην ερώτηση σε ποια μορφή βίας έχετε υποπέσει θύμα οι απαντήσεις ήταν:30% σωματική , το 35% λεκτική ,27% ψυχολογική , 20% σεξουαλική και 12% διαδικτυακή. Τα ποσοστά που προκύπτουν από την έρευνα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Κυρίαρχη μορφή βίας είναι η λεκτική (βωμολοχίες, εξύβριση ) και ακολουθούν η σωματική (χτυπήματα, βιαιοπραγίες ) και ψυχολογική (αποκλεισμοί από παρέες ,απόρριψη).Το ποσοστό της σεξουαλικής βίας είναι λίγο πολύ υψηλό και ενδεχομένως δεν έγινε η σωστή αξιολόγηση από τους ερωτηθέντες, λόγω ηλικίας και άλλων παραμέτρων (πχ κατάταξη σε άλλες κατηγορίες).Η διαδικτυακή βία είναι κάτι που τα τελευταία έτη ανθεί με την ραγδαία αύξηση της χρήσης του διαδικτύου και των άλλων μορφών επικοινωνίας (face book,Twitter) αλλά και την υπέρμετρη χρήση κινητών τηλεφώνων. Προσωπικές στιγμές μαθητών είτε περιπτώσεις μαθητικών δραστηριοτήτων ( μάθημα ,εκδηλώσεις ) καταγράφονται και διοχετεύονται είτε μέσω κινητών τηλεφώνων είτε διαδικτύου στο ευρύ κοινό χωρίς την άδεια και συναίνεση των εμπλεκομένων. Αποτελεί στην σημερινή εποχή την κύρια και βασική μορφή βίας όπου οι μαθητές –θύματα διαπομπεύονται και διασύρονται με την δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων (φωτογραφίες) ή με την διάδοση ψευδών πληροφοριών και ειδήσεων.
Στο ερώτημα αν είχαν ασκήσει ποτέ οποιαδήποτε μορφή βίας 49% απάντησαν θετικά και 49% αρνητικά . Υπήρξαν και 2 αναπάντητα ερωτηματολόγια σε αυτό το σημείο.
Το ποσοστό μεταξύ αυτών που έχουν ασκήσει βία και αυτών που δεν έχουν είναι 50%.Στατιστικώς μεγαλύτερο ποσοστό αυτών που ασκούν βία είναι τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια .Ο λόγος που ασκεί ένας μαθητής βία εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως το οικογενειακό περιβάλλον και ο τρόπος διαπαιδαγώγησης τους απ’ αυτό ,ο αξιακός τους χάρτης και ο τρόπος επίλυσης των διαφορών ,η σωματική διάπλαση ,οι κοινωνικές ανισότητες και η φτώχεια ,η επιβράβευση παραβατικών συμπεριφορών και ανάδειξη τους ως πρέπουσες ,και η αναπλήρωση διαμέσου της βίας επικοινωνιακών ικανοτήτων αλλά και γνώσεων, η επιρροή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και η καταξίωση λανθασμένων προτύπων , και η κακοποίηση παιδιών από το οικογενειακό περιβάλλον. Συνήθως τα άτομα που είναι θύτες έχουν πρόβλημα προσαρμογής στο σχολικό περιβάλλον ,είναι άτομα μοναχικά που δεν κάνουν εύκολα παρέες και φίλους. Επίσης τα θύματα της βίας είναι άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση που σε πολλές περιπτώσεις έχουν ανατραφεί σε περιβάλλον με βία είτε προς σε αυτά είτε έχουν γίνει μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας.
Ένα άλλο θέμα που ερευνήθηκε ήταν η τυχόν μαρτυρία σε φαινόμενα βίας και τι φαινόμενο βίας ήταν? Το 80% των μαθητών απάντησαν ότι ήταν μάρτυρες περιστατικών βίας ,και το 20% απάντησαν ότι ουδέποτε ήταν μάρτυρες τέτοιου φαινομένου .Οι μορφές βίας οι οποίες ασκήθηκαν αφορούσαν κατά 70% σωματική , κατά 52%λεκτική ,κατά 38% ψυχολογική, κατά 24% σεξουαλική και κατά 13% διαδικτυακή.
Στην καθημερινότητα μας όλοι μπορεί να έχουμε γίνει μάρτυρες φαινομένων βίας. Το ίδιο συμβαίνει και στο σχολικό περιβάλλον όπου είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας με συμπεριφορές αποκλίνουσες και παραβατικές αλλά και μαθητές με πρέπουσες και ενάρετες συμπεριφορές. Κυρίως οι μαθητές λόγω της ηλικίας (εφηβεία) προσπαθούν να επιλύσουν τυχόν διαφορές και αντεγκλήσεις με σωματική βία και λεκτική. Οι υπόλοιπες μορφές βίας πλην της διαδικτυακής πάντοτε υπήρχαν ,σε μικρότερα ποσοστά ,αλλά η διαδικτυακή βία είναι η μορφή που έχει εμφανιστεί τα τελευταία έτη και αυξάνεται ,δυστυχώς, λόγω της ραγδαίας εξάπλωσης της τεχνολογίας. Η βία η διαδικτυακή πολλές φορές είναι ανώνυμη για αυτό τον λόγο <<προτιμείται >> από πολλούς θύτες για τον στιγματισμό και διασυρμό άλλων συμμαθητών τους..
Το ερώτημα το προηγούμενο συνδυάζεται απόλυτα με την θέση που πήραν σε φαινόμενα βίας όπου ήταν παρόντες. Το 45 % δήλωσαν ότι υπεράσπισαν έμπρακτα το θύμα, 41% ότι αδιαφόρησαν , 8% ότι μήνυσαν το περιστατικό ( σε πρόσωπα ) και 7 λευκά. Το ποσοστό των μαθητών που υπερασπίζουν τα θύματα ανήκει στην κατηγορία , κατά κύριο λόγο ,που στην πιο άνω ερώτηση απάντησαν ότι δεν έχει ασκήσει βία. Τα παιδιά που αποδοκιμάζουν εμπράκτως την βία έχουν την κουλτούρα και τον δυναμισμό να πάρουν θέση υπεράσπισης και συμπαράστασης στα θύματα της σχολικής βίας. Απεναντίας τα άτομα που αδιαφορούν ανήκουν στο ποσοστό αυτών που κυρίως ασκούν βία. Διαμέσου της στάσης τους ( αδιαφορία) επιβραβεύουν και επικροτούν τέτοιες συμπεριφορές και σε ανάλογη περίπτωση θα αντιδρούσαν με την ίδια μέθοδο –ασκώντας βία. Επίσης σημαντικός παράγοντας στην θέση που πήραν είναι ο φόβος για ενδεχόμενη στοχοποίηση ως επόμενο θύμα. Πολλά παιδιά φοβούνται ότι αν πάρουν θέση συμπαράστασης στο θύμα θα είναι το επόμενο υποψήφιο θύμα της βίας και πιστεύουν ότι αδιαφορώντας δεν τους αγγίζει το θέμα. Είναι μια άποψη που κυριαρχεί σε πολλούς ανθρώπους και μεγαλύτερης ηλικίας στην κοινωνία μας για αυτόν τον λόγο κινήματα εθελοντισμού ,αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας υστερούν σε μεγάλο βαθμό στην χώρα μας. Τα τελευταία έτη με την συνεχή ενημέρωση σχετικά με θέματα όπως η σχολική βία όλο και περισσότεροι μαθητές καταγγέλλουν περιστατικά ή δεν τα αποδέχονται.
Στην ερώτηση για το αν θεωρείται η ύπαρξη σχολικής βίας σωστή πρακτική υπήρχαν 83 αρνητικές απαντήσεις ,12 θετικές και 5 λευκά. Μια μικρή μειοψηφία που απάντησε θετικά στην ύπαρξη και επίλυση των διαφορών με την μέθοδο της σχολικής βίας προφανώς το ερμηνεύει και το αξιολογεί ως μια μορφή αντίδρασης σε οποιαδήποτε υποτιθέμενη καταπίεση που τους ασκείται (οικογένεια ,σχολείο ,κοινωνία),σύμφωνα με τα δικά τους κριτήρια και δεδομένα λανθασμένα τις πιο πολλές των περιπτώσεων. Η συντριπτική πλειοψηφία έχει σωστό κριτήριο και αισθητήριο για την σχολική βία ( καταδίκη και αποφυγή ) και εκεί πρέπει να εστιάσουμε και να αναδείξουμε.
Στην ερώτηση για την στελέχωση της παρέας των μαθητών από άτομα με επιθετική συμπεριφορά τα 25% απάντησαν θετικά για την ύπαρξη και τα 75% αρνητικά.
Τα παιδιά έχουν σωστά κριτήρια και απόψεις τεκμηριωμένες και για πολλά θέματα που τους αφορούν. Έτσι η πλειοψηφία επιλέγει τα άτομα που απαρτίζει τις παρέες τους και δεν τους επιβάλουν. Το ποσοστό των 25% που απάντησε θετικά στην στελέχωση της παρέας τους από άτομα με παραβατική συμπεριφορά είτε δεν έχουν θάρρος να επιλέγουν τα άτομα για παρέες ,είτε νοιώθουν πιο δυνατοί και θαρραλέοι όταν συναναστρέφονται με άτομα που επιλύουν τις διαφορές τους με βία. Επίσης τελευταία έχουμε γίνει γνώστες ομάδων και συλλόγων που πρεσβεύουν τέτοιες λογικές και νοοτροπίες επίλυσης διαφορών με την βία και τον εκφοβισμό. Πάντοτε θα υπάρχουν ελάχιστα άτομα που θα ασπάζονται τέτοιες λογικές και θα τις υπηρετούν. Στόχος του σχολείου είναι η διαπαιδαγώγηση νέων και νέες που θα πιστεύουν στους θεσμούς της δημοκρατίας ,της ισονομίας , της ελευθερίας του άτομου και των απόψεων του ,και τον σεβασμό της προσωπικότητας του άλλου και της ιδιαιτερότητας του.
Στην ερώτηση σχετικά με τον ρόλο των ΜΜΕ στην διαμόρφωση της αρνητικής συμπεριφοράς τονίστηκε από 82% ότι συμβάλει σε μεγάλο βαθμό ,ενώ οι 18% δε το θεώρησαν αρνητικό παράγοντα.
Ασφαλώς τα ΜΜΕ παίζουν βασικό ρόλο στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Η υπερπροβολή λανθασμένων προτύπων ,τρόπων συμπεριφοράς , παραβατικών συμπεριφορών και επιβράβευση τους ασφαλώς και επηρεάζει τα νέα παιδιά στην διάπλαση του χαρακτήρα τους ,στα πιστεύω τους και στις αντιλήψεις και τις ιδέες που πιστεύουν. Επίσης η παρουσίαση στα ΜΜΕ ατόμων με έντονες διαφωνίες ,εξυβρίσεις , βωμολοχίες και διαπληκτισμούς που συχνά κατέχουν δημόσια αξιώματα και θέσεις είτε από το πόστο τους μπορούν και επηρεάζουν τους νέους ( καλλιτέχνες κτλ) δυστυχώς εκπέμπουν λανθασμένα μηνύματα και πρότυπα στους νέους . Βασικός παράγοντας στο << φιλτράρισμα >> που πρέπει να υπάρχει σε όλο αυτό τον καταιγισμό που δέχονται από τα ΜΜΕ είναι η οικογένεια και το σχολείο ώστε ο νέος/α να δημιουργήσει τέτοιο σύστημα άμυνας και να απορρίπτει τέτοιες καταστάσεις.
Στην ερώτηση σχετικά με την συμβολή του σχολείου στη καταπολέμηση της σχολικής βίας θεωρήθηκε αρνητική κατά 78% και θετική κατά 22%
Δυστυχώς τα προηγούμενα έτη η ενημέρωση για τέτοια θέματα δεν υπήρχε ,γιατί γενικώς όλοι είχαμε την τάση θέματα όπως η σχολική βία να την αποκρύπτουμε και να μην τις δίνουμε τις διαστάσεις που έπρεπε. Τα τελευταία έτη γίνεται μια αξιόλογη προσπάθεια για ενημέρωση των μαθητών σε θέματα κοινωνικά και μια τέτοια ενέργεια είναι και το συγκεκριμένο project. Πρέπει η ενημέρωση σε τέτοια θέματα να είναι συνεχής και τακτική διότι μόνο μέσω της γνώσης και ενημέρωσης ενός θέματος – γεγονότος μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε.
Σχετικά με την ερώτηση ποια σχέση υπάρχει με την ανάκυψη του θέματος της βίας που δέχονται τα παιδιά από το οικογενειακό περιβάλλον έδειξε κατά 88% ότι δεν υπάρχει κακομεταχείριση , 14% ότι υπάρχει και 4 λευκά.
Στο συγκεκριμένο ερώτημα μπορούν να υπάρχουν και περιστατικά που ενδεχομένως έχουν αποκρυφτεί λόγω στιγματισμού ,ντροπής ,ενοχής αλλά το ποσοστό που αναφέρθηκε κινείται στο μέσο όρο. Καταστάσεις όπως ανεργία ,άσχημη οικονομική κατάσταση , αβεβαιότητα ,άσχημο οικογενειακό περιβάλλον ,αυξημένες προσδοκίες από τα παιδιά επιτείνουν φαινόμενα κακομεταχείρισης από το οικογενειακό περιβάλλον. Τα παιδιά πρέπει να νοιώθουν ασφάλεια στο οικογενειακό τους περιβάλλον ,ώστε οποιαδήποτε δύσκολη κατάσταση να την αντιμετωπίζουν με τους γονείς και να μην έχουν τον φόβο της ενδεχόμενης και επαπειλούμενης τιμωρίας.
Στην ερώτηση για την άσκηση ή όχι οποιασδήποτε μορφής βίας εκ μέρους των καθηγητών προς τους μαθητές 40% απάντησαν ναι και 60% όχι.
Το ποσοστό των 40%πιστεύω δεν ανταποκρίνεται και δεν αποτυπώνει την πραγματικότητα, αλλά ενδεχομένως οι μαθητές διαμέσου αυτού του τρόπου ήθελαν να εκφράσουν την δυσαρέσκειά τους για ορισμένους διδάσκοντες τους και για θέματα όπως η αξιολόγηση τους και η βαθμολογία τους είτε κρίνουν τους καθηγητές τους με λανθασμένα κριτήρια που έχουν θέσει μόνοι τους και αυτόβουλα. Οι υποδείξεις εκ μέρους των διδασκόντων για εφαρμογή των κανόνων που πρέπει να ισχύουν στο σχολικό περιβάλλον πολλές φορές φαντάζει ως καταπίεση εκ μέρους των μαθητών ( π.χ απαγόρευση χρήσης κινητών) Το ποσοστό πανελλαδικά τείνει σε πολύ μικρό μονοψήφιο αριθμό και όποιες παραβατικές συμπεριφορές καθηγητών υπάρχουν οι μηχανισμοί αλλά και η κουλτούρα και καταγγέλλονται άμεσα.
Στη τελευταία και ποιο σύνθετη ερώτηση σχετικά με το ρόλο των θρησκευτικών ,εθνικών ή άλλων ετεροτήτων στο θέμα της βίας το 60% δήλωσε ότι υπήρχε σχέση το 10% ότι δεν υπήρχε ενώ είχαμε 30 λευκά . Τα 70 παιδιά που απάντησαν δήλωσαν ότι μάλλον οι ετερότητες αποτελούν θύματα (60% ) και όχι θύτες (10%) της σχολικής βίας.
Κυρίως η χώρα καταγωγής και προέλευσης είναι το χαρακτηριστικό που κυριαρχεί ως διαχωριστική γραμμή μεταξύ των μαθητών. Τα προηγούμενα έτη αν είχαμε την δυνατότητα να αποτυπώσουμε τα στατιστικά σίγουρα θα ήταν πιο υψηλά και ρόλο παίζουν τα χρόνια παραμονής του αλλοδαπού μαθητή και της οικογενείας του στην τοπική κοινωνία και το βαθμό ένταξης και αφομοίωσης στην κοινότητα(ένταξη σε ομάδες, συλλόγους, εκδηλώσεις).Κυρίως στην περιοχή μας οι πλειοψηφία των μαθητών προέρχεται από μια χώρα (Αλβανία) ,και δεν αντιμετωπίζουμε το φαινόμενο της πολυτισμικότητας που υπάρχει σε άλλες περιοχές της χώρας μας.
Στην περιοχή μας στοιχεία ακραίου εθνικισμού και ρατσισμού δεν έχουν παρατηρηθεί αλλά απεναντίας προσπάθεια ένταξης αφομοίωσης και ενσωμάτωσης πολιτών από άλλες χώρες.
Είναι μια σημαντική προσπάθεια η συγκεκριμένη έρευνα και αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους τους εμπλεκόμενους ,τους μαθητές του 1ου ΓΕΛ και στις εκπαιδευτικούς τους κα Λιασκοπούλου και κα Τσόδουλου που με την καθοδήγηση τους διεξήχθη αυτό το project .Σε συνάρτηση με την συνεργασία με το ΚΨΥ Ηγουμενίτσας τα ευρήματα της έρευνας είναι ένας οδηγός για υλοποίηση ομιλιών-που ήδη υλοποιήθηκαν σε άλλα εξίσου σημαντικά θέματα-για φαινόμενα που υπάρχουν στην κοινότητα και στην κοινωνία όπως της σχολικής βίας, και να κάνουμε σκέψεις και προβληματισμούς σχετικά με ζητήματα που άπτονται της καθημερινής μας πραγματικότητας. Και να θυμόμαστε ένα φαινόμενο το αντιμετωπίζουμε και το προσεγγίζουμε καλύτερα όταν έχουμε γνώση και επάρκεια και όχι όταν το αποκρύπτουμε .