Οι εξελίξεις στο κοινωνικό επίπεδο, που προκάλεσαν βαθιές αλλαγές στους σκοπούς, στις δομές και στη λειτουργία της οικογένειας, επενέργησαν δραστικά κυρίως σε ό,τι αφορά το ρόλο της γυναίκας. Συγχρόνως οι αλλαγές στο ρόλο της γυναίκας καλλιεργούν διεργασίες-θετικές και αρνητικές- οι οποίες έχουν αντίκτυπο στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας στις 8 Μαίου θα περιγραφούν οι αναμορφώσεις και μεταλλάξεις του ρόλου της ελληνίδας γυναίκας μέσα στην οικογένεια και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Το Κέντρο Πρόληψης «ΑΡΙΑΔΝΗ» στα πλαίσια των σεμιναρίων που διοργάνωσε για δωδέκατη συνεχή χρονιά διαχειρίστηκε τις πολλές όψεις του ρόλου της γυναίκας με ιδιαίτερη έμφαση στον μητρικό ρόλο.
Στον παραδοσιακό χώρο η γυναίκα προσέφερε πολλά για την ίδια την επιβίωση της κοινότητας, βιολογική και κοινωνική, που στηριζόταν στη συνεργασία και στην αλληλοβοήθεια ανάμεσα σε όλα τα μέλη της. Ο συνδυασμός αυτός γινόταν αυτόματα, γιατί ο ρόλος της γυναίκας εναρμονίζονταν με τις δικές της ανάγκες όσο και με τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου.
Η κοινότητα περιέβαλλε την παραδοσιακή γυναίκα με σεβασμό και εκτίμηση. Όσο δηλ. «έδινε», όσο η ίδια αποστερούσε τον εαυτό της από υλικές απολαύσεις, τόσο αύξανε τις ψυχολογικές και κοινωνικές απολαβές της. Την δύναμή της την έπαιρνε μέσα από ένα συνεχές δόσιμο. Η αποδοχή της οικογένειας και της κοινότητας έδινε στην παραδοσιακή γυναίκα τη δύναμη να αγωνιστεί σε αντίξοες συνθήκες. Η αποδοχή των άλλων ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την αυτοεκτίμηση. Η ζωή της γυναίκας ωστόσο εκείνη την εποχή δεν ήταν εύκολη. Πέρα από την καθημερινή κοπιαστική δουλειά, η γυναίκα περνούσε πολλές επώδυνες δοκιμασίες ώσπου να εδραιώσει τη θέση της μέσα στον κύκλο δικών της και στην ευρύτερη κοινότητα. Μόνο όταν γινόταν επιτέλους μητέρα , δικαιώνονταν οι κόποι της και η ψυχική της κόπωση.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στον παραδοσιακό χώρο, ενώ η γυναίκα μαζί με το ρόλο της μητέρας αποκτά τεράστια κοινωνική επιρροή, εκπρόσωπος της οικογένειας ήταν πάντοτε ο πατέρας. Στην οικογένεια εκείνη αποφάσιζε για πολύ σημαντικά θέματα που αφορούσαν τις ενδοοικογενειακές σχέσεις, κοινωνικά έπρεπε να προβάλλεται ο άνδρας.
Η γυναίκα του παραδοσιακού χώρου είχε έναν και ξεκάθαρο σκοπό ζωής. Η ταυτότητά της ήταν συνυφασμένη με τον κοινό σκοπό της ανθρώπινης ομάδας στην οποία ανήκε. Δεν υπήρχαν περιθώρια αμφισβητήσεων. Ο ξεκάθαρος ρόλος της, της έδινε κουράγιο. Ενεργούσε με βάση τις ανάγκες των άλλων και αυτόματα ικανοποιούσε τη βασικότερη ίσως ανθρώπινη ανάγκη: να ξέρει ποια είναι, να γνωρίζει ποιος είναι ο προορισμός της.
Στη δεκαετία του 60-70 οι κοινωνικές αλλαγές επέφεραν και αλλαγές στο ρόλο της γυναίκας. Ο εκβιομηχανισμός, η μετακίνηση από την επαρχία στις αστικές περιοχές, η είσοδος της γυναίκας στην εκπαίδευση και στον κόσμο της εργασίας δημιουργούν τα δεδομένα για το ρόλο που θα διαδραματίσει η γυναίκα. Η μητρότητα αποτελεί βασικό στόχο στη ζωή της αλλά τοποθετείται σε νέα θεμέλια. Για λόγους ψυχολογικής επιβίωσης κυρίως προσπαθεί να κρατηθεί στον ρόλο της ως μητέρα. Η επαγγελματική ενασχόληση αποτελεί διέξοδο για τη γυναίκα, χωρίς ωστόσο να καταφέρνει η ίδια πάντα να εναρμονίζει τον κοινωνικό-επαγγελματικό με τον οικογενειακό της ρόλο.
Η γυναίκα της δεκαετίας του 90 ετοιμάζεται να ξεκινήσει τη ζωή της έχοντας να αφομοιώσει αλλά και να απορρίψει αντιφατικές αντιλήψεις τριών διαφορετικών εποχών που συνυπάρχουν μέσα της. Καλείται να πάρει θέση και τελικά να συνθέσει βιώματα που κουβαλάει μέσα της από την γιαγιά της αλλά και την μητέρα Το γενικό συμπέρασμα που προκύπτει από έρευνες της Κατάκη στον ελλαδικό χώρο είναι ότι η σημερινή νέα κοπέλα ψάχνει απεγνωσμένα να βρει διέξοδο. Για ένα πράγμα δηλώνει σίγουρη. Δεν θέλει να ζήση όπως έζησε η μάνα της. Δεν θέλει να καταπιεστεί. Μιλάει για ανεξαρτησία, ελευθερία, ουσιαστικές σχέσεις. Αμφιβάλει αν θα μπορέσει να τα πραγματοποιήσει. Δεν ξέρει με ποιόν τρόπο θα το πετύχει. Αισθάνεται πως η μόνη λύση είναι να στηριχθεί στον εαυτό της, στις δικές της δυνάμεις. Επιζητά την επαγγελματική αποκατάσταση, δυσπιστεί για τις στενές ανθρώπινες σχέσεις. Ψάχνει για έναν σύντροφο που θα την «καταλαβαίνει και θα της συμπαραστέκεται, που θα τη δέχεται όπως είναι».
Από τις παραπάνω έρευνες προκύπτει ότι συνειδητά οι νεαρές κοπέλες ενώ απορρίπτουν τον τρόπο ζωής των μητέρων τους δεν γνωρίζουν με τι να τον αντικαταστήσουν. Τα βιώματα θετικά ή αρνητικά της μητέρας για το γάμο και τη συζυγική σχέση έχουν περάσει στην κόρη ατόφια. Η νεαρή κοπέλα πιστεύει ότι μόνη της θα πρέπει να τα βγάλει πέρα και στον κοινωνικό της ρόλο και στο ρόλο της μητέρας. Ο ρόλος της συντρόφου της είναι λίγο- πολύ άγνωστος, ασαφής. Η ανεξαρτησία και η ελευθερία είναι κατά την άποψη των περισσότερων νεαρών γυναικών η μοναδική διέξοδος. Πώς να το επιτύχουν όταν η δική τους μητέρα δεν τους παρείχε ανάλογα μοντέλα συμπεριφοράς; Πώς να συνθέσουν μια νέα ταυτότητα όταν μεγάλωσαν με διαφορετικά πρότυπα; Η νέα γυναίκα είναι διχασμένη Απορρίπτοντας το ρόλο της γυναίκας που προσφέρει, που φροντίζει και δίνει, χάνει τη βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η ταυτότητα του φύλου της. Η ατομιστική πορεία από την άλλη την τρομάζει, γιατί διαισθάνεται πως οδηγεί σε συναισθηματική στέρηση και μοναξιά.
Η αναζήτηση μιας καινούργιας ταυτότητας, η σύνθεση των βιωμάτων που κουβαλάει η γυναίκα του σήμερα μέσα της, είναι δύσκολη και επώδυνη διαδικασία και θα πάρει πολύ χρόνο ακόμη για να ολοκληρωθεί. Το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει η σημερινή ελληνίδα γυναίκα θα καταργηθεί από τη στιγμή που θα πάψει να βλέπει το πρόβλημα και τη λύση του έξω από την ίδια. Όταν η γυναίκα συνειδητοποιήσει το αδιέξοδο στο οποίο οδηγήθηκε και αναλάβει την ευθύνη της ζωής της τότε θα δημιουργήσει τα θεμέλια για μια νέα ταυτότητα.
Κωνσταντίνα Ζιάγκου
Ψυχολόγος-Στέλεχος Κ.Π. «ΑΡΙΑΔΝΗ»