Mε δύο ξεχωριστές εκδηλώσεις στην Ήπειρο, τιμήθηκαν τα 400 χρόνια από την εξέγερση του Παραμυθιώτη Διονυσίου του Φιλόσοφου στις 11 Σεπτέμβρη του 1611, μια της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας που πήρε κατά κύριο λόγο τη μορφή πολιτιστικής δράσης στο χώρο του Ιτς Καλέ στα Γιάννενα στις 12 Σεπτέμβρη και άλλη μία στην Παραμυθιά στις 19 Οκτώβρη υπό την αιγίδα του Δήμου Σουλίου και της Εταιρίας Λογοτεχνών και Συγγραφέων Ηπείρου.
Είναι γνωστό ότι η ιστορία ταλαντεύεται ανάμεσα στις επιταγές της ιδεολογίας και της επιστήμης και ακριβώς αυτή η ταλάντευση έκανε την εμφάνιση της, σε όλο της το πλάτος στις εκδηλώσεις μνήμης μιας ιστορικής αλλά κατά τα άλλα ξεχασμένης εξέγερσης. Η Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία προτίμησε την καλλιτεχνική διασύνδεση των ιστορικών γεγονότων κινούμενη παντελώς στο πεδίο της ιδεολογίας και του θεάματος, ενώ η εκδήλωση του Δήμου Σουλίου επιχείρησε μια πιο τεκμηριωμένη παρέμβαση με την παρουσία εκτός των λογοτεχνών, ευτυχώς και ενός μοναδικού ιστορικού, ο οποίος με εμπεριστατωμένη τρόπο αναφέρθηκε στις εξεγέρσεις που πραγματοποιήθηκαν την εποχή εκείνη στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Βαλκανικής χερσονήσου τοποθετώντας τες σε αποκλειστικό κοινωνικό επίπεδο όπως αυτό καθορίζονταν από την κυριαρχία του Οθωμανικού κράτους.
Και εδώ υπήρξε μια καθοριστική διαφοροποίηση, γιατί τόσο η τίτλος της εκδήλωσης στην Παραμυθιά («Διονύσιος ο Φιλόσοφος, ο προάγγελος της εθνικής παλιγγενεσίας»), όσο και διάφορα κείμενα που δημοσιεύτηκαν καθώς και τα μνημόσυνα που τελέστηκαν, προσπαθούν να μεταφέρουν μια γνήσια λαϊκή εξέγερση από το πεδίο της κοινωνικής πάλης στο ιδεαλιστικό επίπεδο του έθνους και ενός ξεπερασμένου ελληνοχριστιανισμού.
Έτσι αναπόφευκτα σημειώθηκαν δύο κραυγαλέες αποσιωπήσεις.
Η μία έχει να κάνει με το ότι πρ΄ όλο ότι οι εξεγέρσεις εκείνης της εποχής αποτελούν ένα κομμάτι της ελληνικής ιστορίας, δεν έχουν να κάνουν τίποτε με το ελληνικό έθνος γιατί απλούστατα αυτό αποτελεί μια κοινωνιολογική έννοια που αναπτύσσεται πολύ αργότερα. Είναι ο ισχνός νεοελληνικός διαφωτισμός στα τέλη του 18ου που αρχίζει να ψηλαφεί μια «ελληνικότητα». Κύκλοι Ελλήνων εμπόρων στα προεπαναστατικά παροικιακά κέντρα της δυτικής Ευρώπης, ανοίγονται ιδεολογικά στο ευρωπαϊκό Διαφωτισμό μέσω της παράκαμψης του βυζαντισνισμού της Εκκλησίας, και ουσιαστικά μέσω αυτού αρχίζει να γεννιέται η ιδέα του «ελληνικού έθνους». Την εποχή του Διονυσίου ο κόσμος δεν διακρίνονταν από τις εθνικές αλλά από τα θρησκευτικές συσσωματώσεις, τις ηγεσίες των οποίων το Οθωμανικό κράτος, αναγνώριζε και τις σεβάστηκε απολύτως προς κοινό όφελος.
Έτσι οι εξεγέρσεις που επιχείρησε ο Διονύσιος είχαν αποκλειστικά και μόνο κοινωνικά αίτια, πέρα από κάθε εθνική ιδέα (αγρότες με αξίνες και δρεπάνια ήταν οι εξεγερμένοι) και η σπουδαιότητά της έγκειται στο ότι στην ηγεσία βρίσκονταν ένα ιερωμένος που κινούνταν σε διαμετρικά αντίθετη γραμμή από αυτήν τη υποταγής στον Οθωμανικό ζυγό που συντηρούσε το Πατριαρχείο. Είναι η κορυφαίας σημασίας περίπτωση απόλυτης ταύτισης ενός ιερωμένου με τα συμφέροντα του λαού του, σε αντίθεση με την επίσημη γραμμή του ιερατείου, όπως θα την δούμε αργότερα να πραγματώνεται και στα χρόνια της επανάστασης με τους «Παπαφλέσιδες», αλλά και στα νεότερα χρόνια με Μητροπολίτες και παπάδες του κατώτερου κλήρου, να συντάσσονται με τον αντιστεκόμενο λαό και το ΕΑΜ.
Η άλλη μεγάλη αποσιώπηση βρίσκεται ακριβώς σε αυτή την στάση της επίσημης Εκκλησίας η οποία δημόσια καταδίκαζε και αποδοκίμαζε όχι μόνο το Διονύσιο (δικό της δημιούργημα ήταν το χλευαστικό παρατσούκλι Σκυλόσοφος, με το οποίο παρέμεινε τελικά στην ιστορία) αλλά και όλες τις επαναστάσεις που στρέφονταν ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και η ιστορική αλήθεια είναι ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία σε ολόκληρη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ποτέ δεν κατανόησε τον εαυτό της σαν κεφαλή και πρόμαχο ενός υπόδουλου έθνους, αλλά σαν ποιμένα και ταγό χριστιανικών πληθυσμών αναγκασμένων να ζουν υπό αλλόθρησκο ηγεμόνα, εκπληρώνοντας κάποια θεϊκή τιμωρία στην αιωνιότητα. Σύμφωνα με την Βυζαντινή της παράδοση ήταν ένας θεσμός ξένος προς το έθνος, ένας θεσμός πολυεθνικός (άρα μη εθνικός) όπου η ομολογία πίστεως μετρούσε περισσότερο από την φυλή ή ακόμα και τη γλώσσα: ο ορθόδοξος Ρώσος ήταν αδελφός, ο Έλληνας που φράγκεψε όχι. Και έτσι χαρακτηρίζονταν όλοι που οι επαναστάτες που εναντιώνονταν στον Οθωμανικό ζυγό. Ακριβώς αυτή η αντικειμενικότητα κάνει πολύ πιο σημαντική τη δράση του Μητροπολίτη Διονυσίου του Φιλόσοφου και των άλλων θρησκευτικών ηγετών οι οποίοι δρούσαν σε μια εποχή όπου «τα πολιτισμικά αδιέξοδα των απλών ορθοδόξων χριστιανών είχαν θρησκευτική απόχρωση» όπως πολύ σωστά σημείωσε ο ιστορικός κ. Σκουλίδας.
Η εικόνα του Διονυσίου του Φιλόσοφου αποκαθιστάτε όχι με λογοκοπίες, μνημόσυνα και χρήση των ιστορικών γεγονότων για τεκμηρίωση παρωχημένων ιδεολογικών απόψεων, αλλά με την αρχειοθέτησή της στη σειρά των σκληρών και αιματηρών αγώνων που δίνει εδώ και αιώνες αυτός ο λαός που πατά αυτά τα χώματα για επιβίωση και ελευθερία. Στη σειρά των μεγάλων μαχών που έδωσαν οι προ-παππούδες μας ενάντια σε κάθε είδους καταπίεση.
Παραμυθιά 23/10/20011 Χόβολος Θεόδωρος
Κτηνίατρος
