Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων προτίθεται να αναλάβει πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της ιδέας του συνεταιρισμού. Ο εκπρόσωπος του Δικτύου ΚΑΠΑ Λουκάς Μπρέχας γνωστοποίησε χτες ότι το Πανεπιστήμιο θα δημιουργήσει ένα κέντρο υποστήριξης συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Όπως είπε, «αν ήταν εδώ ο πρύτανης, που έπρεπε να συμμετάσχει στην έκτακτη σύνοδο των πρυτάνεων, θα μας το ανακοίνωσε ο ίδιος». Δεν είναι η μόνη πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου όμως. Το Πανεπιστήμιο σε συνεργασία με τον δήμο Ιωαννιτών θα αξιοποιήσει τα 3.500 στρέμματα γης με σκοπό τη δημιουργία ενός καταναλωτικού συνεταιρισμού, ο οποίος θα προμηθεύεται τα προϊόντα από αυτές τις εκτάσεις.
Πώς θα σας φαινόταν αν οι κάτοικοι ενός χωριού της Ηπείρου αποφάσιζαν να αξιοποιήσουν οι ίδιοι το ενεργειακό τους δυναμικό, είτε το νερό είτε τον ήλιο; Αν χωριά στην Ήπειρο ένωναν τις δυνάμεις τους και αγόραζαν όλοι μαζί τα τρόφιμα του μήνα, πετυχαίνοντας καλύτερες τιμές; Αν οι αγρότες μοιράζονταν τα μηχανήματα, ρίχνοντας το κόστος της παραγωγής;
Αν οι πολίτες στήριζαν το μέλλον τους στη δύναμη της συνεργασίας, αν διεύρυναν την έννοια του συνεταιρισμού, όπως τουλάχιστον τη γνώριζε μέχρι σήμερα η Ελλάδα; Μπορεί να ακούγεται ιδεαλιστικό για πολλούς, ίσως ακόμα και ρομαντικό, το σενάριο των συνεταιρισμών, σε μια περίοδο κρίσης όλων των αξιών. Πολύ περισσότερο δε στα Γιάννενα, που τον τελευταίο καιρό βίωσαν την κατάρρευση του συνεταιριστικού χαρακτήρα της γαλακτοβιομηχανίας «Δωδώνη».
Ωστόσο, οι ειδικοί επιμένουν ότι οι συνεταιρισμοί αποτελούν μία έξοδο από την κρίση. Για την ύπαρξη της εξόδου αυτής αυτή προσπαθεί να πείσει η Διεθνής Συνεταιριστική Συμμαχία του ΟΗΕ, που έχει ανακηρύξει το 2012 έτος συνεταιρισμών. Αν μη τι άλλο, όπως σημειώνει, «είναι ένα μοντέλο που δεν φέρνει κρίσεις». Προχτές το βράδυ, στην αίθουσα Λόγου και Τέχνης «Δημ. Χατζής» στην πανεπιστημιούπολη, εκπρόσωποι των «Συνεταιρισμών Ευρώπης», του οργάνου της Διεθνούς Συνεταιριστικής Συμμαχίας στην Ευρώπη με έδρα τις Βρυξέλλες, και του μη κερδοσκοπικού δικτύου Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΚΑΠΑ) επιχείρησαν να εξηγήσουν τι είναι συνεταιρισμός. Κατά τη συζήτηση, διαφάνηκε ότι η έννοια του συνεταιρισμού στην Ελλάδα είναι αρκετά παρεξηγημένη ενώ θεωρείται και παρωχημένη. Κάτι που αναγνώρισε και ο βασικός ομιλητής, ο υπεύθυνος Συνεταιριστικής Ανάπτυξης των Συνεταιρισμών Ευρώπης Μαρκ Νόελ, λέγοντας: «Κάποιοι μπορεί να πουν ότι δεν είναι μοντέρνοι. Σε περιόδους κρίσης, καταλαβαίνεις ότι οι αξίες μετρούν, όπως η εμπιστοσύνη». Η επιβεβαίωση των λεγόμενων του έρχεται και από την πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής όπου τα στοιχεία δείχνουν ότι σε περιόδους κρίσης οι συνεταιρισμοί είναι πιο ανθεκτικοί και σταθεροί από άλλες μορφές επιχειρήσεων. Η Επιτροπή εκτιμά μάλιστα ότι οι συνεταιρισμοί θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ ενόψει της επικείμενης δημοσιονομικής περιόδου. Από την πλευρά τους, βέβαια οι συνεταιρισμοί θα πρέπει να αποτινάξουν τα… παρατράγουδα που τους έχουν κατά καιρούς συνοδεύσει και να θεσπίσουν κανόνες για την αποτροπή ενδεχόμενης κατάχρησης της συνεταιριστικής μορφής της επιχείρησης.
«Η εκπαίδευση μιας κοινότητας, μιας ομάδας είναι σημαντική. Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν τι σημαίνει να λειτουργείς έναν συνεταιρισμό, τι σημαίνει δεκάδες άνθρωποι, ίσως και εκατοντάδες, να κάθονται μαζί σε ένα τραπέζι και να συναποφασίζουν δημοκρατικά, ανεξαρτήτως του μεριδίου που έχει κανείς στην επιχείρηση. Σε περιόδους κρίσης, αυτό που κάνει μια εταιρία που ανήκει σε επενδυτές, είναι να μειώσει το προσωπικό. Οι συνεταιρισμοί, αντίθετα, προσπαθούν να αυξήσουν τα μέλη, και εν δυνάμει να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας» ανέφερε ο κ. Νόελ.
Εκ μέρους του δικτύου ΚΑΠΑ, ο Λουκάς Μπρέχας, που εργάζεται στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, αναφέρθηκε στην έλλειψη πραγματικής συνεταιριστικής νομοθεσίας στην Ελλάδα, κάνοντας γνωστό ότι οι «Συνεταιρισμοί Ευρώπης» έχουν συνεργασία ήδη με το υπουργείο Οικονομίας για τη μεταφορά τεχνογνωσίας που θα ενσωματωθεί σε ένα νέο νομοσχέδιο. «Από το 1915 αυτό που θεωρούμε ότι είναι συνεταιριστικός νόμος, έχει αλλάξει 1115 φορές» τόνισε. Από την άλλη, βέβαια, το καλύτερα οργανωμένο συνεταιριστικό κίνημα στον κόσμο είναι της Δανίας, όπου εκεί δεν υπάρχει νόμος περί συνεταιρισμών, με τις συνεταιριστικές επιχειρήσεις να καλύπτονται από άλλους νόμους του εμπορικού ή αστικού κώδικα. Εξάλλου, στην Ελλάδα, υπάρχουν επιτυχημένα παραδείγματα συνεταιριστικών επιχειρήσεων, όπως η Συνεταιριστική Τράπεζα Ηπείρου, που ιδρύθηκαν χάρη στην ύπαρξη ενός και μόνο «νόμου»: της αμοιβαίας εμπιστοσύνης.
Για να πάνε όμως οι συνεταιρισμοί πέραν του τραπεζικού ή του αγροτικού τομέα, στους οποίους η χώρα έχει κάποια εμπειρία, χρειάζονται νομοθετική βοήθεια, και άρα πολιτική βούληση. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Κύπρο τα τελευταία δύο χρόνια, η κυβέρνηση έχει δώσει έμφαση στους συνεταιρισμούς, ορίζοντας μάλιστα νομικό πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο οι ενδοεταιρικές συναλλαγές των προϊόντων δεν υπόκειται σε φορολογία.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην εκδήλωση, συνεταιρισμοί μπορούν να γίνουν για τα πάντα, κι όχι μόνο για τις «παραδοσιακές» υπηρεσίες ή προϊόντα. Την τελευταία 20ετία, οι ανερχόμενοι τομείς είναι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), οι υπηρεσίες υγείας, η εκπαίδευση, ο τουρισμός, ο πολιτισμός. Η Φινλανδία, για παράδειγμα, έχει πρωτοστατήσει στις ΑΠΕ. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η ανεργία στη χώρα αυτή ξεπέρασε το 20%. Το υπουργείο Εργασίας και το συνεταιριστικό κίνημα απάντησαν με τη σχεδίαση πάνω από 1.200 συνεταιρισμών εργασίας. Στη Φινλανδία, πάνω από το 75% των κατοίκων του είναι μέλη συνεταιρισμών. Στην Ελλάδα, το ποσοστό αυτό δεν ξεπερνά ούτε το 10%.
Στις περισσότερες χώρες, ο συνεταιριστικός θεσμός εμφανίστηκε αυθόρμητα ως απάντηση στην αδιέξοδη πραγματικότητα. Απέκτησε ανθεκτικότητα όμως όταν ο θεσμός αυτός υιοθετήθηκε, με όλες τις αρχές του, από τις κοινωνίες. Εντέλει, ο συνεταιρισμός δεν είναι κάποιο πείραμα, δεν είναι τίποτα άλλο από μια συνεργασία σε κοινωνικό επίπεδο, με τους εμπλεκόμενους να έχουν κοινό στόχο.
Καταναλωτικοί συνεταιρισμοί κατά ακριβών τιμών
Στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί είναι ένα σύνηθες μοντέλο. Οι συνεταιρισμοί αυτοί λειτουργούν ως κυματοθραύστες στην άνοδο των τιμών, αναγκάζοντας και τους ιδιώτες να έχουν μια πιο συγκρατημένη πολιτική στην πώληση. Η Διεθνής Συνεταιριστική Συμμαχία εγγυάται ότι η πτώση των τιμών σε δαπάνες, όπως τα βασικά είδη διατροφής και πρώτης ανάγκης, θα μπορούσε να γίνει εφικτή με τη δημιουργία συνεταιριστικών επιχειρήσεων. Οι μορφές καταναλωτικών συνεταιρισμών είναι αρκετές. Η πρώτη είναι η εθελοντική μορφή που βασίζεται στη μαζική αγορά αγαθών και στη διάθεσή τους στα μέλη του συνεταιρισμού στην τιμή του κόστους με εθελοντική εργασία, χωρίς να υπάρχει δηλαδή κέρδος. Μια άλλη μορφή είναι το συνεταιριστικό σούπερ μάρκετ, που πουλάει στις τιμές αγοράς αλλά προσπαθεί να διασφαλίσει μέγιστο οικονομικό κέρδος για τους πολλούς συνεταίρους. Υπάρχει και η υβριδική μορφή καταναλωτικού συνεταιρισμού που αποτελεί σύμπραξη καταναλωτών και ιδιοκτητών συνεταιριστικού παντοπωλείου. Ο συνεταιρισμός αυτός αρχίζει να λειτουργεί με τις συνδρομές των καταναλωτών και τα κεφάλαια των ιδιοκτητών. Επιτυγχάνονται χαμηλές τιμές αλλά το μεγαλύτερο μέρος ως κέρδος χορηγείται στους ιδιοκτήτες συνεταιριστές. Η μορφή της πρώιμης πρακτικής εφαρμογής υπεύθυνης κατανάλωσης, όπως αποκαλείται, είναι η μαζική προμήθεια ειδών διατροφής από οργανωμένη ομάδα καταναλωτών, μόνο από ένα σούπερ μάρκετ για κάθε μήνα, αυτό που θα έχει κάνει την καλύτερη έκπτωση, μετά από διαπραγματεύσεις με όλα τα σούπερ μάρκετ.