Της Άννας Στεργίου *
Η εικόνα της βάβως, που είναι ζαλωμένη με ξύλα είναι γνώριμη στον κόσμο της Θεσπρωτίας. Σήμερα η γυναίκα της Θεσπρωτίας, όπως οι αγρότισσες όλου του κόσμου γιορτάζει. Η γιορτή της 15ης Οκτώβρη της Παγκόσμιας Ημέρας Αγρότισσας όμως είναι μέρα για προβληματισμό, όταν το ενεργειακό κόστος έχει δυναμιτίσει το πορτοφόλι της.
Αυτή η ηρωίδα Θεσπρωτή νιώθει ότι δεν δικαιώνεται. Νιώθει, πως, όταν ανοίγει το πορτοφόλι της, και ψάχνει για να πληρώσει τις υποχρεώσεις της, να μεγαλώσει αξιοπρεπώς τα παιδιά της, η δουλειά της την αφήνει απογοητευμένη. Κι όμως αγωνίζεται 365 μέρες τον χρόνο για να καρπίσει γη ή να ταϊστούν τα ζώα, που έχουν δουλειά 365 μέρες τον χρόνο.
Η έλλειψη εξειδικευμένης, αγροτικής εκπαίδευσης, η γήρανση του πληθυσμού, το προβληματικό οδικό επαρχιακό δίκτυο, ο μικρός και πολυτεμαχισμένος κλήρος, η έλλειψη βοσκοτόπων, τα προβλήματα οργάνωσης του αγροτικού κλάδου, μετά την κατάρρευση του συνεταιριστικού κινήματος, είναι από τα βασικά προβλήματα, που απειλούν το εισόδημα των παραγωγών της Θεσπρωτίας.
Λιπάσματα και ζωοτροφές έχουν πάρει τον ανήφορο, δύσκολα βρίσκονται εργατικά χέρια κι η Θεσπρωτή αγρότισσα παλεύει καθημερινά με νύχια και με δόντια για ν΄αντέξει.
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ
Η απάντηση δεν είναι απλή αλλά θα μπορούσε να είναι θετική υπό προϋποθέσεις. Το θεσπρωτικό τρόφιμο είναι καλό ποιοτικά και νόστιμο. Μπορεί να περπατήσει στην αγορά. Όμως, για να πάρει τιμή η παραγωγός χρειάζονται κι άλλα πράγματα.
Το βασικό ερώτημα είναι αν θέλουν να μπουν νέες γυναίκες στη γεωργία και την κτηνοτροφία; Ειδάλλως κι η πολιτεία αλλά κι οι γυναίκες παραγωγοί πρέπει να πάρουν την τύχη τους στα χέριά τους.
Η γυναίκα – παραγωγός της Θεσπρωτίας πρέπει να εκπαιδευτεί, για να έχει μέλλον ο κλάδος. Πρέπει να συνεταιριστεί με άλλες. Πρέπει να δοκιμάσει τις δυνάμεις της, με τη γειτόνισσα, τη φίλη, τη συγχωριανή, τη συμπεθέρα για να μπορεί να πάει στην αγορά και να μην της παίρνουν τσάμπα τον κόπο της.
- Η επανεκκίνηση της συνεταιριστικής οργάνωσης του κλάδου, η διασύνδεση με τον τουρισμό και το λιμάνι για τις εξαγωγές κι η ψηφιακή κι ενεργειακή τεχνολογία μπορούν ν΄αλλάξουν τα δεδομένα προς τον αγροτικό πληθυσμό της Θεσπρωτίας και να μειώσουν το κόστος παραγωγής.
- Σ΄ αυτό θα πρέπει βεβαίως να συμβάλλει κι η πολιτεία με αλλαγή πλεύσης εντάσσοντας αγροτικά έργα υποδομής, βελτιώνοντας το αγροτικό δίκτυο και κυρίως σταματώντας τον ρόλο του Ποντίου Πιλάτου και της διαχειριστικής λογικής.
- Η αποβιομηχάνιση είναι το μεγαλύτερο αγκάθι και θα πρέπει να δοθούν ισχυρά κίνητρα για την ανάπτυξη μεταποιητικών και βιοτεχνικών μονάδων στην ελληνική μεθόριο και διαλύει τον κοινωνικό ιστό. Πάνω από 1 στους 20 Θεσπρωτούς αναγκάστηκαν να φύγουν απ΄τον νομό, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή.
- Στη Θεσπρωτία πια υπάρχουν ελάχιστες μεταποιητικές μονάδες, κυρίως προς την περιοχή της Παραμυθιάς και την υπεραξία του προϊόντος την παίρνουν κατά κανόνα είτε γιαννιώτικες είτε θεσσαλικές βιομηχανίες αλλά οι παραγωγοί παραμένουν σε οικονομική δυσπραγία και σε σχέση εξάρτησης, αφού δεν είναι οργανωμένοι.
- Μ’ εξαίρεση το ψάρι κι ορισμένα είδη φρούτων, που έχει βρει τον δρόμο των αγορών στο εξωτερικό, τα υπέροχα προϊόντα, που παράγονται στη Θεσπρωτία: μέλι, τυριά, κρέατα, συχνά απουσιάζουν ακόμη κι από τα τοπικά ξενοδοχεία.
- Τα μεγέθη είναι μικρά σε όγκο παραγωγής κι η τροφοδοσία δύσκολη.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΗ ΓΗ ΚΑΙ ΒΟΣΚΗΣΙΜΕΣ ΓΑΙΕΣ
Το σύνολο της καλλιεργούμενης έκτασης κι έκτασης, που είναι σε αγρανάπαυση στην Ελλάδα, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, είναι 32.165.383 στρέμματα. Αντίστοιχα στην Ήπειρο είναι 699.236 στρέμματα κι εξ αυτών στη Θεσπρωτία το σύνολο της καλλιεργούμενης γεωργικής γης και γης σε αγρανάπαυση είναι 220.502 στρέμματα.
- Η Θεσπρωτία δηλαδή παρά το ορεινό της ανάγλυφο έχει καλλιεργήσιμη γη.
- Το εύκρατο κλίμα ειδικά σε παραλιακές περιοχές, ο κάμπος της Σαγιάδας – Κεστρίνης, ο κάμπος της Παραμυθιάς και του Μαργαριτίου βοηθά προς αυτήν την κατεύθυνση αλλά τα αγροτικά έργα υποδομής π.χ. άρδευσης, δυστυχώς με ευθύνη και των δήμων αλλά και της πολιτείας είναι υποτυπώδη, παλαιά ή κι ανύπαρκτα.
- Τα κηπευτικά δεν είναι το φόρτε της Θεσπρωτίας κι έχει μόλις 1.911 στρέμματα κηπευτικών.
- Αντίθετα, έχει στραφεί στις δενδρώδεις καλλιέργειες με 110.572 στρέμματα με το πορτοκάλι – κλημεντίνα και το ακτινίδιο (ξινά φρούτα) να έχουν σημαντική παρουσία στις αγορές.
- Το ψάρι είναι το πιο σημαντικό προϊόν σε αξία ενώ η ορθολογική οργάνωση της παραγωγής φαρμακευτικών φυτών, που ήδη συλλέγονται όχι πάντα νόμιμα, θα μπορούσαν να δώσουν προοπτικές ειδικά σε ορεινές κι ημιορεινές περιοχές.
ΣΤΑ ΣΥΝ Ο ΤΟΜΕΑΣ ΤΗΣ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
Πανελλαδικά, το 2019 η συνολική παραγωγή υδατοκαλλιέργειας ανήλθε στους 149.975 τόνους αξίας 564,6 εκ. ευρώ παρουσιάζοντας αύξηση 2% ως προς τον όγκο και σχεδόν 5% ως προς την αξία παραγωγής σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Η Θεσπρωτία πρωτοστατεί στο ψάρι. Είναι ο 6ος νομός της χώρας στην παραγωγή ψαριού ιχθυοκαλλιέργειας με 9% συμμετοχή στον κλάδο.
Η Πρέβεζα αντίστοιχα κατέχει την 11η θέση στην ιχθυοκαλλιέργεια με 4% της εγχώριας παραγωγής. Δυστυχώς, οι ψαρότοποι για τους ψαράδες για διάφορους λόγους μειώνονται.
Οι ιχθυοκαλλιέργειες μεσαίου τύπου έχουν βρει ένα επενδυτικό μοντέλο διαχείρισης, που αφορά στη συμμετοχή διαφορετικών εταιρικών σχημάτων σ΄ένα ενιαίο δευτερογενές με τη λειτουργία ενός κοινού συσκευαστηρίου. Έτσι και οικονομία κλίμακας γίνεται και διατηρείται η πολυπόθητη αυτονομία της επιχείρησης, καθώς οι Έλληνες δυστυχώς δεν έχουμε κουλτούρα συνεργασίας, την οποία όμως είναι απαραίτητο να χτίσουμε.
Το τελευταίο διάστημα μία νέα καινοτόμα μονάδα εκτροφής γαρίδας ξεκίνησε την παραγωγή νωπής γαρίδας κι είναι ελπιδοφόρο σημάδι.
ΤΟ ΖΩΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ Ε.Ε.
Την πρωτοκαθεδρία στο ζωικό κεφάλαιο έχουν τρεις χώρες στην Ευρώπη.
- Η Ισπανία παράγει το 24% των χοίρων, 9% των βοοειδών, 25% των προβάτων και 23% των αιγών της ΕΕ.
- Η Γαλλία παράγει το 9% των γουρουνιών, 23% των βοοειδών, 12% των προβάτων και 12% των αιγών της ΕΕ
- Η Γερμανία παράγει το 17% των χοίρων, 15% των βοοειδών, 3% των προβάτων και 1% των αιγών.
- Η Ελλάδα πρωτοστατεί στις αίγες καθώς έχει το 25% των αιγών της Ε.Ε ενώ η Ρουμανία έχει το 17% των προβάτων.
Οι αριθμοί από μόνοι τους, βέβαια, δεν γεμίζουν το πορτοφόλι της αγρότισσας, όταν οι τιμές στην αγορά είναι χαμηλές.
ΤΟ ΖΩΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ
Το ζωικό κεφάλαιο της Ηπείρου, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, είναι 572.512 πρόβατα, εκ των οποίων τα 132.665 είναι στη Θεσπρωτία. Η Θεσπρωτία πρωτοστατεί σε ζωικό κεφάλαιο ως προς τις αίγες στην Περιφέρεια Ηπείρου, αφού από τις 169.888 σ’ όλη την περιφέρεια, στη Θεσπρωτία υπάρχουν 62.806.
- Υπάρχουν 301 χοίροι, που εκτρέφονται μολονότι οι ανάγκες είναι πολλαπλάσιες και για τα μαγαζιά και για τα ξενοδοχεία της περιοχής. Η Ελλάδα έτσι κι αλλιώς σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat πρωτοστατεί στις γίδες.
- Υπάρχουν 52 ιπποειδή, τα οποία χρησιμοποιούνται κυρίως για λόγους αγροτουρισμού προς την πλευρά του Αχέροντα.
- Υστερεί στο κοτόπουλο, αφού υπάρχουν μόλις 1.500 όρνιθες πτηνοτροφείου και 28.697 χωρικής εκτροφής ενώ τώρα είναι να λειτουργήσει μία νέα μονάδα παραγωγής αβγού στην περιοχή της Αράχωβας (Ριζό). Η Θεσπρωτία έχει ελάχιστα άλλα πουλερικά (πάπιες, χήνες κ.ά.) τα οποία είναι κυρίως οικόσιτα.
Το μεγάλο ατού της Θεσπρωτίας είναι τα βοοειδή της κυρίως ελευθέρας βοσκής για την παραγωγή κρέατος. Από τα 80.043 βοοειδή, που έχει η Περιφέρεια Ηπείρου, η Θεσπρωτία εκτρέφει 31.902 βοοειδή, τα οποία δημιουργούν θέσεις απασχόλησης. Κι είναι ατού γιατί η αγορά θέλει ντόπιο βοδινό κρέας.
ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΚΙ ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΜΕΛΙ
Μεγάλο ατού της περιοχής είναι το μέλι, που είναι εξαιρετικά νόστιμο κι υγιεινό εξαιτίας και της πλούσιας χλωρίδας της περιοχής, αλλά παραμένει απιστοποίητο και χωρίς να έχει αναγνωριστεί ως ΠΟΠ. Στην Ήπειρο υπάρχουν 7.561 εγχώριες κυψέλες και 98.286 ευρωπαϊκές. Η Θεσπρωτία διαθέτει 870 εγχώριες και 24.704 κυψέλες μελισσών. Όμως, ο Θεσπρωτός παραγωγός έχει ν΄ανταποκριθεί στο αλβανικό μέλι, αμφιβόλου ποιότητας, που έρχεται σε χαμηλότατες τιμές στην αγορά, καθιστώντας τον μη ανταγωνιστικό.
ΓΑΛΑ ΚΑΙ ΤΥΡΙΑ
Η Θεσπρωτία παράγει 469 τόνους μαλακών τυριών και 138 σκληρών, μόλις 4 τόνους νωπού βουτύρου, 350 τόνους μυζήθρα και 14 τόνους κρέμα ενώ ο αμπελουργικός τομέας που είναι εξίσου σημαντικός μόλις τα τελευταία χρόνια άρχισε ν΄ αναπτύσσεται μετά από δεκαετίες, που τα αμπέλια είχαν ξεπατωθεί ή ήταν μόνο για λόγους οικιακής χρήσης. Η Θεσπρωτία παράγει 23.392 τόνους γάλακτος, κυρίως πρόβειου κι αίγιου. Χωρίς επανίδρυση των συνεταιρισμών σε νέα βάση, οι παραγωγοί είναι χαμένοι από χέρι γιατί κι η βιομηχανία εξαιτίας του κακού ανάγλυφου, θέλει χώρο συγκέντρωσης του γάλακτος. Μόνο φέτα, κεφαλογραβιέρα και γαλοτύρι ανήκουν στον κατάλογο των ΠΟΠ προϊόντων, ούτε καν το μέλι.
ΑΠΕΙΛΕΣ ΖΩΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΨΗΦΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Οι Θεσπρωτοί παραγωγοί έχουν ν΄αντιμετωπίσουν σημαντικές απειλές λόγω των λύκων και των αγριογούρουνων, στις καλλιέργειες, τα αιγοπρόβατα και τις κυψέλες.
Η νέα ψηφιακή τεχνολογία με ηλεκτρονικά κολάρα ή τσιπ θα μπορούσε να λειτουργήσει υπέρ των Θεσπρωτών παραγωγών με πιλοτικές εφαρμογές ψηφιακής τεχνολογίας στα μεγάλα άγρια θηλαστικά.
Οι νέες τεχνολογίες θα μπορούσαν να λειτουργούσαν στη λογική του win – win και για τους παραγωγούς και για τα άγρια ζώα (ψηφιακή παρακολούθηση ζωικού κεφαλαίου), εφόσον υπήρξε συντονισμός με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, που επίσης αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα με μεγάλα άγρια θηλαστικά. Αυτό δεν μπορεί να συμβεί όμως χρηματοδότηση από το υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής σε συνεργασία με τα υπουργεία Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος.
ΔΑΣΙΚΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΚΑΙ ΔΑΣΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Ταυτόχρονα, η Θεσπρωτία θα μπορούσε ν΄αναπτύξει δασικά προϊόντα και να δημιουργήσει νέο συμπληρωματικό εισόδημα. Το δαιδαλώδες περιβαλλοντικό θεσμικό πλαίσιο δεν αφήνει πολλά περιθώρια ενώ φέρνει πολλές φορές η γκρίνια μεταξύ παραγωγών και δασαρχείων, όπως συμβαίνει σ’ όλη την Ελλάδα. Ο δασικός πλούτος της Θεσπρωτίας – εκτός από καυσόξυλα – παραμένει ανεκμετάλλευτος.
ΕΛΛΕΙΨΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ
Η έλλειψη ταυτότητας των προϊόντων της Θεσπρωτίας, πιστοποίησης – συσκευασίας, η κατάρρευση του τυροκομείου Φιλιατών και των κλωστηρίων, τα μικρά μεγέθη κι η καχυποψία ως προς το συνεταιριστικό κίνημα, η έλλειψη σύνδεσης της αγροδιατροφής με τον όποιο τουρισμό δημιουργεί τεράστια προβλήματα στους παραγωγούς, που βρίσκονται σε δεινή θέση.
Δεν νοείται να μην έχει γίνει ΠΟΠ λ.χ. κατσικάκι ή πρόβατο από την περιοχή της Θεσπρωτίας. Δεν νοείται η ελιά Μπολιάνα να είναι γνωστή μόνο στο υπουργείο αλλά ελάχιστα να τη γνωρίζουν ακόμη κι οι ίδιοι οι Θεσπρωτοί. Δεν υπάρχει κοινό σήμα, ώστε να συνδέει τουρισμό και αγροτική ανάπτυξη. Εστιατόρια, ξενοδοχεία, που χρησιμοποιούν αγροτικά προϊόντα της περιοχής, πρέπει να πιστοποιηθούν και να «δεθούν», αντί να κυκλοφορούν τα γνωστά και μη εξαιρετέα βούτυρα ξένων εταιριών, τη στιγμή, που υπάρχει η δυνατότητα να παραχθεί στη Θεσπρωτία.
ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΟΑΛΒΑΝΙΚΗ ΜΕΘΟΡΙΟ
Το αγροτικό επαρχιακό δίκτυο της Θεσπρωτίας σε πολλά σημεία είναι για κλάματα κι υπάρχει ζήτημα μεταφορικού κόστους ως προς τη συγκέντρωση προϊόντων. Δεν έχουν ενταχθεί νέα αρδευτικά έργα, υπάρχει ακόμη θέμα με τους αναδασμούς, υπάρχουν χρόνια ζητήματα με τους βοσκοτόπους και ζητήματα και με τις μελισσοπαραγωγικές περιοχές.
Το θέμα της ανομοιογένειας επιδοτήσεων για ίδια προϊόντα και καλλιέργειες και το ζήτημα των βοσκοτόπων απειλούν συνολικά τον κλάδο.
Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης θα πρέπει ν΄ακολουθήσει στρατηγική ανάπτυξης για τα υποπροϊόντα και τα υπολείμματα με σχετικό αγροτικό ινστιτούτο, που θα συνδέσει τους παραγωγούς με τις μικρές βιοτεχνίες και τη βιομηχανία και θα δώσει υπεραξία αλλά κι ένα αγροτικό, ψηφιακό ινστιτούτο.
ΜΟΡΙΟΔΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΤΡΑ
- Στη Θεσπρωτία κι όχι μόνο οι πληρωμές σε εργατικά χέρια αυξήθηκαν σε οριακό σημείο με αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι να μη μπορούν ν΄ανταποκριθούν ενώ κι οι Αλβανοί εργάτες δεν έρχονται, όπως πριν.
- Νέοι και μεσήλικοι επαγγελματίες παραγωγοί, άνδρες και γυναίκες, που υπάρχουν σήμερα είναι απογοητευμένοι.
- Τα κυβερνητικά μέτρα, που πάρθηκαν για την ελληνική κτηνοτροφία δυστυχώς ήταν πραγματικά ασπιρίνη σε καρκινοπαθή.
Τι συμβαίνει στην πραγματικότητα;
- Όταν μία αγελάδα τρώει 9-9,40 ευρώ μ.ο. την ημέρα και δίνονται 4 – 4,5 ευρώ δεν φτάνουν ούτε για το καθημερινό της συσσίτιο. Δηλαδή συνολικά η τροφή που δόθηκε στους παραγωγούς δεν διήρκεσε ούτε μισή μέρα, όχι 365 που ταΐζονται τα ζώα. Αντίστοιχα ταΐζεται 1 πρόβατο, για μία φορά στις 365 μέρες.
Η Θεσπρωτία απειλείται με κατάρρευση του ζωικού κεφαλαίου, επειδή σε πλείστες όσες περιπτώσεις, μετά τη συνταξιοδότηση, δεν υπάρχει διάδοχη κατάσταση. Το πρόγραμμα Νέων Γεωργών, που λειτούργησε σε άλλες περιοχές, έμεινε σχεδόν αδιάφορο στη Θεσπρωτία.
Επομένως το κράτος θα πρέπει να έχει τις εξής βασικές προτεραιότητες – κατευθύνσεις:
- Βελτίωση του εισοδήματος των παραγωγών με ελέγχους στην αγορά
- Ισχυρά, φορολογικά κι επενδυτικά κίνητρα για την είσοδο νέων παραγωγών στην αγροτική παραγωγή και κυρίως στην κτηνοτροφία
- Συνέχιση της παραγωγής ποιοτικών προϊόντων και της κοινωνικής συνοχής στην ύπαιθρο, που θα είναι πιστοποιημένα και με ταυτότητα
- Εισαγωγή της καινοτομίας, ενεργειακή αυτονομία και ψηφιακή τεχνολογία στις μονάδες
- Βελτίωση των μεγεθών της ελληνικής αγροτικής οικονομίας και των εξαγωγών με κίνητρα για τη διασύνδεση των παραγωγών με εκπαιδευτικά ιδρύματα και ινστιτούτα.
- Κίνητρα για την ψηφιοποίηση στις μονάδες.
- Ποιοτική κατάταξη των προϊόντων.
Πως μπορούν να επιτευχθούν αυτά;
- Έργα υποδομής (αρδευτικά έργα, αγροτικοί δρόμοι, αναδασμοί, μοριοδότηση – κίνητρα για φτηνή πράσινη ενέργεια στις μονάδες)
- Κίνητρα ή και χρηματοδότηση με χαμηλά επιτόκια για βελτίωση των υπαρχόντων μονάδων και δημιουργία νέων.
- Στρατηγική για τη σύνδεση της ελληνικής υπαίθρου με τις νέες τεχνολογίες
- Άνοιγμα διμερώς και μέσω Ε.Ε. νέων αγορών για τη βελτίωση εξαγωγικών μεγεθών ως προς την ελληνική οικονομία
- Μείωση της γραφειοκρατίας για την είσοδο και την αποπληρωμή στα προγράμματα Νέων Γεωργών κι επανασχεδιασμός τους
- Περαιτέρω βελτίωση θεσμικού πλαισίου για τους συνεταιρισμούς και τους γυναικείους συνεταιρισμούς
*Η Άννα Στεργίου είναι κοινωνιολόγος, κοινοβουλευτική συντάκτρια και συγγραφέας