Θεσπρωτία: η άγνωστη καλλονή!

Πανέμορφες διαδρομές σ΄ έναν τόπο αναξιοποίητο από άποψη επενδύσεων αλλά με παρθένα φύση

Της Άννας Στεργίου (annastergiou11@gmail.com)

Βάφτισαν τα νερά «Καραϊβική» αλλά είναι πέρα για πέρα Ελλάδα. Σε μιαν άκρη του Ιονίου , τα νερά των Συβότων και της Πέρδικας είναι απλά σαν ψεύτικα. Κι εκεί που νομίζεις πως είσαι σε νησί παρουσιάζονται κάτι θεόρατα βουνά, μικροί κάμποι, φυλλωσιές, που σου κρύβουν το επόμενο χωριό, ποτάμια και ρέματα. Ο νομός Θεσπρωτίας με πρωτεύουσα την Ηγουμενίτσα παρέμεινε επί πολλές δεκαετίες παραμελημένος από τουριστική άποψη και μόλις τα τελευταία χρόνια είδε ν΄ ασχολούνται πιο σοβαρά μαζί του.

Παρ΄όλα αυτά οι μεγάλες δομές λείπουν κι έχει πολύ μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης, υπό τον όρο ότι θα σεβαστούν το περιβάλλον. Η καταλυτική παρουσία του Καλαμά, που περνοδιαβαίνει τα χωριά στη βόρεια πλευρά του νομού και του θρυλικού Αχέροντα, που είναι και σύνορο με την Πρέβεζα συγκλονίζουν και δίνουν δυνατότητες για επίσκεψη όλο το χρόνο.

Από πότε κατοικείται; 

Η εμφάνιση του ανθρώπου στην Θεσπρωτία ανάγεται στην Παλαιολιθική Περίοδο. Οι έρευνες στο Ελευθεροχώρι  επιβεβαιώνουν την άποψη για αξιόλογη παρουσία  του προϊστορικού ανθρώπου στο θεσπρωτικό χώρο κατά τη Μέση (±250.000 – 35.000 Π.Χ.) και Νεότερη (±35.000 – 9.000 Π.Χ.) Παλαιολιθική Περίοδο.

Κατά Νεολιθική Περίοδο (± 9.000-2.800 Π.Χ.) ανθρώπινη εγκατάσταση έχει διαπιστωθεί στις σπηλιές της Ψάκας και της Σίδερης, καθώς και σε διάφορες περιοχές της κοιλάδας του Κωκυτού, που ήταν ένας απ΄ τους τρεις ποταμούς που γράφονται και στην Οδύσσεια και σημαίνει θρήνος, μαζί με τον Αχέροντα και τον Πυριφλεγέθοντα.

Αρχαιολογικά επιβεβαιωμένη είναι η αραιή μεν αλλά συνεχής παρουσία προελληνικών φύλων την πρώιμη εποχή του Χαλκού (3η π.χ. χιλιετία). Το 2.000 Π.Χ.   περίπου τοποθετείται η ειρηνική εγκατάσταση των πρώτων ελληνόφωνων φύλων, των Ελλήνων Θεσπρωτών, στη Θεσπρωτία και γενικά στην Ήπειρο.

Κατά τη διάρκεια του 14ου & 13ου π.χ. αιώνα Μυκηναίοι άποικοι απ΄ τη Δυτική Πελοπόννησο φτάνουν μέχρι τους νοτιότερους όρμους της Θεσπρωτίας, ιδρύοντας οχυρωμένες εγκαταστάσεις: την Εφύρα στις εκβολές του Αχέροντα και την προϊστορική Τορύνη στον όρμο του Λύχνου.

Κατά τη διάρκεια της μετακίνησης των βορειοδυτικών ελληνικών φύλων, περισσότερο γνωστής ως «Κάθοδος των Δωριέων» (1.100 π.Χ.), εγχώρια θεσπρωτικά φύλα μετανάστευσαν προς τη Θεσσαλία και τη νότια Ελλάδα. Την ίδια περίοδο οι Μολοσσοί εγκαθίστανται ανατολικά της Δωδώνης, περιορίζοντας τους Θεσπρωτούς δυτικά της πεδιάδας των Ιωαννίνων.

Οι ακτές της Θεσπρωτίας, που έδιναν πρόσβαση για τα πλοία  ως προς την Ιταλία μετά από τους Μυκηναίους κίνησαν και το ενδιαφέρον των νοτίων Ελλήνων των ιστορικών χρόνων. Ο αποικισμός των Ηλείων τον 8ο και των Κορινθίων και Κερκυραίων τον 7ο και 6ο π.Χ. αιώνα., απ΄ τον Αμβρακικό μέχρι την Επίδαμνο, επέφερε την επανασύνδεση των σχέσεων της Ηπείρου με τη νότια Ελλάδα.

Η λίμνη με τα νούφαρα 

Η Θεσπρωτία συνδέεται με τα ταξίδια του Οδυσσέα και μάλιστα θεωρείται ότι μετά την επάνοδο στην αγαπημένη του Πηνελόπη έφυγε ξανά απ΄ τον τόπο του και νυμφεύθηκε μια άλλη βασίλισσα της Ηπείρου, στο Καλοδίκι. Η ονοματοθεσία Έλος Καλοδικίου ενδεχομένως να συνδέεται μ΄ όλα αυτά ενώ οι επισκέπτες εντυπωσιάζονται από τη λεγόμενη λίμνη με τα νούφαρα, η οποία στο τέλος της άνοιξης και τις αρχές καλοκαιριού αφήνει άναυδο τον επισκέπτη. Τ΄ όνομα Μόρφιον δεν πρέπει να θεωρείται τυχαίο για μια περιοχή, που έχει συνδέσει την παρουσία της με το κοντινό νεκρομαντείο στο Φανάρι.

Το Έλος Καλοδικίου αποτελεί σημαντικό σταθμό για μεταναστευτικά πουλιά. Τριγυρισμένο από βουνά και με μεγάλους καλαμιώνες, διαφέρει από τις εκβολές του Καλαμά. Πολλά υδρόβια πουλιά (ερωδιοί, πάπιες, ποταμίδες) βρίσκουν καταφύγιο στα καλάμια. Αρπακτικά πουλιά, όπως χρυσαετοί, τσίφτηδες, γερακίνες, έρχονται από τα γύρω βουνά για να κυνηγήσουν. Στο βόρειο τμήμα του, μια μεγάλη έκταση καλύπτεται από νούφαρα.

Οι Μολοσσοί κι η Δωδώνη

Στις αρχές του 4ου Π.Χ. αι οι Μολοσσοί προσάρτησαν τη Δωδώνη, την Κασσωπαία και γενικά την ανατολική Θεσπρωτία, περιορίζοντας την εδαφική επικράτεια των Θεσπρωτών, οι οποίοι, αν και επεκτάθηκαν στη Νότια Κεστρίνη, δεν ήταν σε θέση να συναγωνιστούν τους Μολοσσούς και υποχρεώθηκαν να προσχωρήσουν στο Κοινό των Μολοσσών ή στη Συμμαχία των Ηπειρωτών, που συστήνεται το 333/323 Π.Χ. από Μολοσσούς και  Θεσπρωτούς.

Την καταστροφή του 167 π.Χ. ολοκλήρωσε το 88/87 π.Χ. μία, εξίσου μεγάλη, από τους Θράκες μισθοφόρους του Μιθριδάτη ΣΤ Ευπάτορος.  Ο ρωμαϊκός εποικισμός, που ακολούθησε τη ρωμαϊκή κατάκτηση, ευνόησε την ανάπτυξη των πόλεων ή τουλάχιστον μερικών. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Φωτικής, βόρεια της Παραμυθιάς, της οποίας η ίδρυση ανάγεται στον 1ο π.Χ. αιώνα.

Η «Ρωμαϊκή ειρήνη» έγινε αισθητή στη Θεσπρωτία από τον 1ο μ.Χ. αι. μέχρι την περίοδο της μεγάλης κρίσης των μέσων του 3ου. Η έπαυλη του Λαδοχωρίου, κοντά στην είσοδο της Ηγουμενίτσας με τις ανάγλυφες μαρμάρινες ρωμαϊκές σαρκοφάγους, και τα ιδιαίτερα σημαντικά ευρήματα του 3ου μ.Χ. αι. από το νεκροταφείο στο οικόπεδο του Μουσείου ήρθαν να αποδείξουν ότι ο κόλπος της Ηγουμενίτσας, ο «έρημος λιμήν» του Θουκυδίδη, έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας. Ο εκτεταμένος οικισμός των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων που αποκαλύπτεται στην περιοχή του Λαδοχωρίου, επέζησε και κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο και αποτελεί το μακρινό πρόγονο της σημερινής πρωτεύουσας του νομού.

Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο (4ος-6ος μ.Χ. αι.) δίπλα στους γνωστούς από την προηγούμενη περίοδο οικισμούς -Φωτική, οικισμός Λαδοχωρίου- αναφέρεται και η (Παλαιά) Εύροια. Ο οικοδομηθείς από τον επίσκοπό της Δονάτο, με χορηγία του Μ. Θεοδοσίου, μεγάλος ναός ταυτίζεται με τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής στη Γλυκή, στη δυτική όχθη του Αχέροντα. Υπάρχει μάλιστα ο σχετικός θρύλος για το θεριό του ποταμού, που σκοτώνει ο Δονάτος. Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η περιοχή δεν ήταν ίδια παλαιά, αφού αποξηράνθηκε η Αχερουσία λίμνη στη δεκαετία του  ’60, που σήμερα ανήκει διοικητικά στην Πρέβεζα. 

Οι καταστρεπτικές επιδρομές των διαφόρων γερμανικών και σλαβικών φύλων, από τον 4ο μ.Χ. αι. και εξής, είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή ολόκληρων πόλεων, την εκδίωξη πληθυσμών, την ανάγκη για τειχισμό των νέων πόλεων, όπως λ.χ. αναφέρει ο ιστορικός Προκόπιος για την εποχή του lουστινιανού για τη Φωτική στο «Περί Κτισμάτων» έργο του, ή τη μετακίνησή τους σε περισσότερο φυσικά οχυρές θέσεις (Εύροια).

Η Θεσπρωτία, καθ” όλη τη βυζαντινή περίοδο, αποτελούσε τμήμα της διοικητικής μονάδας («θέμα») της Παλαιάς Ηπείρου. Λόγω της θέσης της, στο δυτικό άκρο της αυτοκρατορίας, υπήρξε προπύργιό της για τους κάθε λογής επιδρομείς, όπως συνέβη τον 11ο αι. με τους Νορμανδούς, οι οποίοι αποβιβάστηκαν στις ακτές της, ξεκινώντας από εδώ τις ληστρικές επιδρομές τους στις κτήσεις της αυτοκρατορίας.

Το 1294, ο Δεσπότης της Ηπείρου Νικηφόρος έδωσε τμήμα της Θεσπρωτίας ως προίκα στη θυγατέρα του Θάμαρ για το γάμο της με τον πρίγκιπα Φίλιππο του Τάραντα. Εκατό χρόνια αργότερα, οι Βενετοί, κυρίαρχοι της Αδριατικής και του lονίου, κατέλαβαν τα παράλια της Θεσπρωτίας, δημιουργώντας βάσεις στη Σαγιάδα, το Φανάρι και την Πάργα (σσ. οι περιοχές ανήκαν τότε στη Θεσπρωτία).

Την ίδια περίοδο, την υστεροβυζαντινή, όπως ονομάζονται οι τελευταίοι αιώνες πριν από την υποδούλωση στους Τούρκους, χρονολογείται η ίδρυση των οικισμών της Οσδίνας ή Ουζντίνας (Πέντε εκκλησιές), Ηγουμενίτσας και Παραμυθιάς, που όχι μόνο επέζησαν και κατά την επόμενη, μεταβυζαντινή, περίοδο, αλλά φαίνεται πως γνώρισαν και ιδιαίτερη ακμή.

Απ’  την Παραμυθιά ξεκίνησε το 1611 το κίνημά του ο μητροπολίτης Λαρίσης- Τρίκκης Διονύσιος ο Φιλόσοφος («Σκυλόσοφος») και επικεφαλής άοπλου πλήθους κατέλαβε τα lωάννινα καταλύοντας για λίγο την τουρκική κυριαρχία, η οποία, μετά την οριστική αποτυχία του κινήματος, έγινε πολύ πιο αυταρχική προς τους υπόδουλους.

Οι Σουλιώτες κι οι θυσίες τους 

Σημαντική θέση στις θυσίες για την απελευθέρωση του υπόδουλου γένους καταλαμβάνουν οι αγώνες των Σουλιωτών κατά του φιλόδοξου Αλή πασά των lωαννίνων, που έληξαν το 1803 με το διωγμό των Σουλιωτών από το Σούλι. Όποιος επισκεφθεί την περιοχή εντυπωσιάζεται με τα περίφημα πηγάδια του Σουλίου. Δεν ήταν λίγοι οι Σουλιώτες που πήγαν στην Κέρκυρα , όπως κι οι Παργινοί εξαιτίας του Αλή , ενώ άλλοι σκορπίστηκαν σε διάφορα χωριά.

Σουλιώτες οπλαρχηγοί και πολεμιστές έλαβαν μέρος στην επανάσταση του 1821. Η Θεσπρωτία παρέμεινε υπό τουρκικό ζυγό μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Οι Θεσπρωτοί συνέχισαν τους αγώνες τους -1854, 1878 και 1897- για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, απελευθέρωση που πραγματοποιήθηκε, τελικά, από τον ελληνικό στρατό στις 23 Φεβρουαρίου 1913, κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων.

Η σημερινή εικόνα…

Η Θεσπρωτία, αν και δεν είναι δίπλα στην Αθήνα , έχει εύκολη πρόσβαση πια από τη Θεσσαλονίκη, λόγω Εγνατίας. Προσφέρεται για εκδρομές όλο το χρόνο, με την προϋπόθεση ό,τι κάποιος έχει αυτοκίνητο για να γνωρίσει τις ομορφιές της. Τα χωριά λόγω της μετανάστευσης είναι ερειπωμένα όμως η  Ηγουμενίτσα, να έχει τη χαρά της παρέας, με τον κόσμο να μαζεύεται στους πεζόδρομους, για να δοκιμάσει ουζάκι, μπυρίτσα με κρεατομεζέδες ή ψαρομεζέδες ή ακόμη κι έναν καφέ. Μετανάστες απ” τη Θεσπρωτία υπάρχουν διασκορπισμένοι στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Ιταλικά σκάφη κάθε χρόνο προσεγγίζουν το μικρολίμανο των Συβότων για ν΄ απολαύσουν τη μαγευτική θέα που προσφέρει αυτή η περιοχή, που βλέπει στο Ιόνιο. Το καλοκαίρι σφύζει ζωή το Ακρωτήρι Δρέπανο και η Νεολαία προτιμά τα παραλιακά μπαράκια , που βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από την πόλη.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το μουσείο της , το οποίο δίνει μια εικόνα για την περιοχή, που θεωρείται οριακά ό,τι φτάνει ως την Πάργα, η οποία περιλαμβανόταν στη Θεσπρωτία αλλά με την προσπάθεια ενός παλαιού βουλευτή «προσαρτήθηκε» στην Πρέβεζα. Αν και μικρό, αξίζει τον κόπο να το επισκεφθείτε, αφού δίνει σημαντικές πληροφορίες χωρίς να κουράζει τον επισκέπτη. 

Η Θεσπρωτία προσφέρεται και για εκδρομές και για εναλλακτικό και για προσκυνηματικό τουρισμό ενώ τα πανηγύρια της και τα γλέντιά της είναι ξακουστά.

Όλος ο Ιούλιος κι ο Αύγουστος είναι γεμάτος από λαογραφικές εκδηλώσεις ενώ υπάρχει και το Φεστιβάλ Πολυφωνικού Τραγουδιού.

Τα πανηγύρια της στα χωριά της βόρειας πλευράς της Θεσπρωτίας είναι ονομαστά και τα βράδια γεμάτα κλαρίνο. Οι Θεσπρωτοί συνηθίζουν να χορεύουν κυρίως πωγωνίσια (σιουντά) και συρτό στα τρία και λιγότερο Τσάμικο, Μενούση (ως μια εκδοχή του Τσάμικου) και τον Κωνσταντάκη (Ζαγορίσιο), αν και τα τελευταία χρόνια λόγω των χορευτικών συγκροτημάτων εντάχθηκαν κι άλλοι ηπειρώτικοι χοροί στο ρεπερτόριο.

Για τους επισκέπτες που θέλουν να επισκεφθούν θρησκευτικά μνημεία εντυπωσιάζει κι η μονή Γηρομερίου αλλά και το εκκλησάκι του Αγίου Μηνά στο Κοκκινολιθάρι, την εκκλησία Παναγία Παραμυθία (Παρηγορίτισσα) στην Παραμυθιά. Παλαιότερα η Κεραμίτσα είχε βραβευτεί για τις περιβαλλοντικές της ανησυχίες ενώ όμορφο είναι και το Πλαίσιο, το χωριό της κυρά Βασιλικής, που την άρπαξαν μικρή και την έφεραν στο χαρέμι του Αλή πασά. Το Μετέωρο της Ηπείρου, όπως τ΄ ονομάζουν οι ντόπιοι βρίσκεται στο δρόμο που ενώνει τους Φιλιάτες με τα Ιωάννινα, μέσω Κεραμίτσας και Βροσίνας και αποτελεί ένα από τα πλέον γραφικά αξιοθέατα και από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά προσκυνήματα του Θεσπρωτικού χώρου. Πλήθος παραδόσεων και θρύλων συνδέει την ιστορία του χωριού μ΄ αυτό το εκκλησάκι του Αγίου Μηνά που είναι μετόχι δηλαδή ανήκει στην Μονή Γιρομερίου, τουλάχιστον από το 1667. Πανηγυρίζει στις 11 Νοεμβρίου κι είναι επισκέψιμο όλο το χρόνο.

Εκτός απ΄ την Ηγουμενίτσα , οι άλλες πόλεις είναι οι Φιλιάτες κι η Παραμυθιά αλλά εκείνο που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι πόσο αρμονικά δένει η φύση με τον άνθρωπο, σε σημείο τα χωριά να είναι τόσο σφιχταγκαλιασμένα με τα δέντρα. Σε παλαιότερες εποχές συγκέντρωνε περισσότερο κόσμο και το Μαργαρίτι.

Η Θεσπρωτία φημίζεται για την εκτατική Κτηνοτροφία αλλά και για το μέλι της παρ΄ όλο που η γαστρονομία της, με τις υπέροχες πίτες της μένει ανεκμετάλλευτη, ενώ το ψάρι ιχθυοκαλλιέργειας Σαγιάδας και το πελαγίσιο γαριδάκι της έχει περάσει τα στενά όρια του νομού για τη νοστιμιά του. Ακτινίδιο κι εσπεριδοειδή καλλιεργούνται συνήθως στο νομό, ενώ απ΄ τις παραδοσιακές καλλιέργειες συναντάμε ελιές κι αραβόσιτο. Πληροφορίες αναφέρουν πως υπήρχε κι ένα είδος γιορτής για το ξεφλούδισμα των καλαμποκιών. Πιο παλαιά υπήρχαν κι αμπέλια αλλά με το χρόνο δεν έμειναν και πολλά.

Στα συν της είναι τα φοβερά τοπία της, τα ηλιοβασιλέματα της από τη Σαγιάδα μέχρι την Πέρδικα κι οι βουτιές στο Ιόνιο. Είναι μαγεία να προχωράς και να βλέπεις με τ΄ αυτοκίνητο να περνούν ακόμη κι άγρια ζώα, τα βράδια, όπως αλεπούδες, λαγοί, σκατζόχοιροι κ.ά. Αν δεν έχετε πάει, μην το αμελήσετε. Αξίζει κάθε εποχή του χρόνου…

πηγή: www.agrocosmos.com