«Πριν από λίγο καιρό, μπήκε δυναμικά στη ζωή μου μια ομάδα νέων ανθρώπων. Συναντηθήκαμε στα ερείπια της Παλιάς Σαγιάδας και αποφασίσαμε να ξαναδώσουμε ζωή στα χαλάσματα».
Με αυτά τα απλά, αλλά μεστά λόγια, ο Μιχάλης Πασιάκος που ζει στην περιοχή και ασχολείται με την ιστορική έρευνα και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου του, μεταφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, την θέληση και την προσδοκία μιας ομάδας νέων, να «ζωντανέψουν» το χωριό, που τον Αύγουστο του 1943 κάηκε από τους Γερμανούς και εγκαταλείφθηκε.
Ένας γραφίστας, μία δασκάλα χορού, μία δικηγόρος, ένας μελισσοκόμος και ένας ιχθυολόγος, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα μεγάλα αστικά κέντρα της κρίσης και, με συνοδοιπόρο τον Μιχάλη Πασιάκο, να αναζητήσουν το μέλλον τους μέσα από την ιστορία και την πολιτισμική ταυτότητα της ιδιαίτερης πατρίδας τους, της Παλιάς Σαγιάδας.
Τους τελευταίους 3 μήνες, όλοι εργάζονται πυρετωδώς για να προετοιμάσουν πολιτιστική εκδήλωση που θα σηματοδοτήσει και το εγχείρημά τους.
Το απόγευμα της 21ης Αυγούστου θα ξεκινήσει περιήγηση στα παλιά μονοπάτια του χωριού, ενώ μία αρχαιολόγος και δύο αρχιτέκτονες, θα δώσουν σε όλους τους επισκέπτες πληροφορίες για τον τόπο. Να σημειωθεί, πως όλο αυτό το διάστημα η ομάδα των νέων ανθρώπων καθαρίζει την περιοχή με πολύ μεράκι, προκειμένου να αναδειχτεί το παλιό χωριό.
Το βράδυ, στο αλώνι θα πραγματοποιηθεί παράσταση, η οποία είναι βασισμένη στην ανθολογία υπερφυσικών διηγήσεων, δηλαδή, ιστοριών και μαρτυριών ανθρώπων της περιοχής, που αφορούν στοιχειά ,νεράιδες και ξωτικά και τις οποίες έχει διασώσει ο Μιχάλης. Ένα μουσικό γλέντι θα κλείσει τη βραδυά.
Για τον Μιχάλη Πασιάκο που ζει στη Σαγιάδα, τον τόπο του, το τελευταίο παραλιακό χωριό της Θεσπρωτίας πριν τα σύνορα με την Αλβανία και είναι πρόεδρος του Κέντρου Ιστορικών Μελετών Θεσπρωτίας, η έρευνα και η ανάδειξη της ιστορίας και του πολιτισμού της περιοχής, έχει χαρακτήρα βιωματικό. «Δεν έχω εγκαταλείψει ποτέ την περιοχή μου. Ζω ανάμεσα στο βουνό και τη θάλασσα, ψάχνοντας παλιά γεφύρια και ξεχασμένες λέξεις. Με μαγεύουν οι άγριες ορχιδέες όταν πρωτοφυτρώνουν την άνοιξη και φωτογραφίζω τα φαράγγια του ποταμού Καλαμά και του μυθικού Αχέροντα. Πριν από λίγο καιρό μπήκε δυναμικά στη ζωή μου μια ομάδα νέων ανθρώπων. Συναντηθήκαμε στα ερείπια της παλιάς Σαγιάδας κι αποφασίσαμε να ξαναδώσουμε ζωή στα χαλάσματα. Ονειρευτήκαμε βιβλία για νεράιδες και ξωτικά, για παλιές ξεχασμένες φωτογραφίες και κείμενα από χαμένους κώδικες. Ονειρευτήκαμε γιορτάσια σε παλιά αλώνια και μουσικές. Ονειρευτήκαμε κόσμο πολύ να μας συντροφεύει…»
Η δασκάλα χορού Μελίνα Κυρτάτα, όταν επισκέφτηκε για πρώτη φορά την περιοχή, όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, μαγεύτηκε από την φυσική ομορφιά του τόπου, την κουλτούρα και την ιστορία του. «Προορισμός μου εκείνη τη φορά, ήταν η Θεσπρωτία. Συγκεκριμένα, το χωριό του φίλου Λάζαρου, η Σαγιάδα. Δύο μέρες μετά, έχω την πρώτη μου επαφή με την Παλιά Σαγιάδα και η εντύπωσή μου ίδια με τώρα, οχτώ μήνες μετά. Μαγεία. Παρουσία του Μιχάλη, στυλοβάτη τολμώ να πω της Ηπείρου κι όχι μόνον, αναπτύσσεται μία νέα ομάδα συνύπαρξης και συνδημιουργίας. Προσωπικά, η δύναμη αυτού του τόπου συνάδει με την εσωτερική μου διάθεση, ώστε μέσω της συλλογικότητάς μας να υλοποιηθούν ιδέες, με κυριότερη αυτών, την πολιτιστική ανάδειξη του τόπου ετούτου».
Ο γραφίστας Λάζαρος Αναστασιάδης αξιοποιεί την εμπειρία του, ακολουθώντας το όραμά του. Λέει χαρακτηριστικά: «Μετά από χρόνια στην Αθήνα, εργαζόμενος στο χώρο της διαφήμισης και της επικοινωνίας επέστρεψα στην περιοχή μου μαγεμένος από τη φυσική ομορφιά, την πολιτιστική κληρονομιά και τον απλό τρόπο ζωής. Οραματίστηκα μέσα από τη συλλογικότητα της ομάδας ανθρώπων, την ομορφιά του χώρου και της ιστορίας του, την εφαρμογή των γνώσεων και της εμπειρίας μου σε συνεργασία με την ομάδα την ουσιαστική ανάδειξη του τόπου και την δημιουργία ενός βιώσιμου, αναδραστικού τρόπου ζωής στην περιοχή μου».
Η Παλιά Σαγιάδα που βρίσκεται στην πλαγιά του βουνού πάνω από την ακτή, κατά το παρελθόν λόγω της γεωγραφικής της θέσης γνώρισε άνθιση του εμπορίου, ειδικά την περίοδο της Ενετοκρατίας στα Ιόνια. Ζωντανοί μάρτυρες της ιστορίας της και της ακμής που γνώρισε κατά το παρελθόν, είναι τα ερείπια των πετρόχτιστων επιβλητικών σπιτιών με τις κτητορικές επιγραφές και τα λιθανάγλυφα σύμβολα, η πλατεία και η εκκλησίες. Μάλιστα, κατά τα μέσα του 15 αιώνα είχε ξεσπάσει πόλεμος ανάμεσα σε Ενετούς και Τούρκους για την κυριαρχία της.
Ο Τούρκος περιηγητής, ο Εβλιά Τσελεμπή που έφτασε στην Παλιά Σαγιάδα αναφέρει πως το χωριό γνωρίζει ακμή, έχει 160 σπίτια, χάνια και πολλές εκκλησίες, ενώ σημαντικής σημασίας είναι το λιμάνι της που αποτελούσε μεγάλο εμπορευματικό σταθμό για τα Ιωάννινα, την Λάρισα και τα Τρίκαλα.
Η Παλιά Σαγιάδα καταστράφηκε τον 19ο αιώνα δύο φορές από ισχυρούς σεισμούς, όμως ξανακτίστηκε, ενώ απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό το 1912. Τον Αύγουστο του 1943 οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό και οι κάτοικοι σκόρπισαν στις γύρω περιοχές και την Κέρκυρα. Το 1950, το κράτος τους παραχώρησε λίγα σπίτια στην παραλία, όπου εκεί αναπτύχθηκε το νέο χωριό, η σημερινή Σαγιάδα.
Πηγή: ΑΜΠΕ