Ο Φλεβάρης του 1913 είναι ιστορικός σταθμός για την ΄Ηπειρο, καθώς απελευθερώθηκε από τον Οθωμανικό ζυγό μετά από πέντε περίπου αιώνες.
Στις 21 Φλεβάρη απελευθερώθηκαν τα Γιάννενα, στις 23 Φλεβάρη η Πάργα και η Παραμυθιά και 26 Φλεβάρη οι Φιλιάτες.
Όσο για την Ηγουμενίτσα, τη σημερινή πρωτεύουσα της Θεσπρωτίας, τότε ήταν ένα μικρό χωριό και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία για το ποια ακριβώς μέρα απελευθερώθηκε.
Η απελευθέρωση της Παραμυθιάς
Τη νύχτα της 21ης Φεβρουαρίου ο τουρκικός στρατός υποχωρεί από τη Σκάλα, την Παραμυθιά και τα σημεία του κάμπου, που κατείχε και διαφεύγει προς την Αλβανία.
Την επομένη 22/2/1913, σύμφωνα με την ιστορική έρευνα του καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Παναγιώτη Τσαμάτου, αντιπροσωπεία Παραμυθιωτών, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Παραμυθιάς, το Δήμαρχο, μέλη του δημοτικού συμβουλίου και Μουσουλμάνους Προκρίτους, μεταβαίνει στο Φανάρι της Πάργας να δηλώσει υποταγή στον συνταγματάρχη Ηπίτη, διοικητή ταξιαρχίας του ελληνικού στρατού.
Ο Ηπίτης, με τηλεγράφημά του, την ίδια μέρα, προς το διάδοχο Κωνσταντίνο, σημειώνει: «Αξιωματικοί υπαξιωματικοί και στρατιώται συγχαίρουν δαφνοστεφή διάδοχον δι’ άλωσιν Ιωαννίνων, την Σήμερον 10 π.μ. αφίχθη ενταύθα Μητροπολίτης Παραμυθιάς μετά Δημάρχου δημοτικών συμβούλων και προκρίτων Οθωμανών δηλώσαντες υποταγήν. Αύριον πρωΐαν θα βαδίσω ίνα εισέλθω εις Παραμυθίαν. Διέταξα τα τα τμήματα Τρυπογιώργου, Τζούρα και Ταβουλαρίδου μετά υπολοχαγού Πάναρου ίνα βαδίσουν εις Σκάλαν Παραμυθίας οπόθεν θα αναμείνωσιν την άφιξίν μου εις Παραμυθιάν ίνα εισέλθωσιν εις την πόλιν».
Στις 23/2/13 η Παραμυθιά υποδέχτηκε με κωδωνοκρουσίες, επευφημίες και ζητωγραυγές τον Ηπίτη, που μπαίνει από τη νότια είσοδο ελευθερωτής στη μικρή πολιτεία. Ταυτόχρονα, εισέρχονται από τη βόρεια είσοδο, από την πολύπαθη Σκάλα, τα τμήματα των αξιωματικών Τρυπογιώργου, Τζούρα και Ταβουλαρίδου και Πάναρου. Μαζί και τα ανταρτικά τμήματα.
Να πως περιγράφει ο διάδοχος Κωνσταντίνος, σε τηλεγράφημά του της 24/2/13 από τα Ιωάννινα προς το Υπουργείο Στρατιωτικών, την απελευθέρωση της Παραμυθιάς:
«Λαμβάνω την τιμήν να σας ανακοινώσω, ότι ο αντισυνταγματάρχης του πυροβολικού κ. Ηπίτης εισήλθε το Σάββατο την 1 μ.μ. εις την Παραμυθίαν μετά δύο ταγμάτων πεζικού, ενός λόχου και δύο ουλαμών πυροβολικού και ιππικού. Αι υπόλοιποι δυνάμεις θ’ αφιχθούν δια της Σκάλας της Παραμυθιάς. Αμέσως ετελέσθη δοξολογία. Ο Μητροπολίτης Νεόφυτος ιερούργησε και εξεφώνησε συγκινητικόν λόγον. Ο ενθουσιασμός του λαού είναι μέγας. Ήρχισεν αμέσως η περισυλλογή των όπλων. Επίκειται η κατάληψις του Μαργαριτίου.»
Η απελευθέρωση των Φιλιατών
Τα γεγονότα εκείνων των ημερών διέσωσε με ιστορικό σημείωμα, γραμμένο το 1915, ο Μηνάς Μπάλλος από το Ξέχωρο Φιλιατών. Το σημείωμα αυτό το φύλαξε σαν κόρη οφθαλμού ο γιος του Χρήστος και το δημοσίευσε στην εφημερίδα “τα ΝΕΑ των Φιλιατών”.
Μεταξύ άλλων υπογραμμίζει: “Μαζεύτηκαν στου Τζούμα 50 άντρες ένοπλοι και ανέβηκαν στο βουνό της Σίδερης να προϋπαντήσουν τον Ελληνικό στρατό. Την επόμενη μέρα ξεκάμπισε κάτω από το Παλιωχώρι που πέρασε από ένα ξυλογέφυρο στον Καλαμά, το τάγμα με διοικητή το Γεώργιο Μαυρογιώργο. Αφού έγινε η εδαφική αναγνώριση γύρω από το Φιλιάτι αλλά και το ποτάμι γεμάτο και ερμηνεύοντας το χάρτη εντοπίσθηκε στο Καλπάκι η πέτρινη γέφυρα (η υπάρχουσα και σήμερα). Επίσης και η άλλη γέφυρα στο Φιλιατιώτικο κάμπο (που ανατινάχθηκε το 1944). Η καμπάνα της Αγίας Τριάδας χτυπούσε χαρμόσυνα ενώ μια άλλη σάλπιγγα ηχούσε στο δεσπόζων ύψωμα της Γκόντριζας, συνθηματικά ότι ο στόχος κατελήφθη.
Πέντε στρατιώτες ήρθαν στο διοικητή και ανέφεραν ότι ένας λόχος παρελαύνει μέσα στο Φιλιάτι. Ο δρόμος γεμάτος χριστιανούς και οι τούρκοι γονατιστοί. Και ένας προηγείται με ένα ντεσκερέ στο χέρι”.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- ΓΕΣ/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ/ΔΙΣ), “Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στην Ήπειρο 1912”, Αθήνα, 1992.
- ΓΕΣ/Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (ΓΕΣ/ΔΙΣ), “Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913)”, Αθήνα, 1987.
- Αλεξάνδρου Δ. Λιβαδέως, Το Ηπειρωτικόν Κομιτάτον, Αθήναι 1984
- Σπύρου Μουσελίμη, Ιστορικοί περίπατοι ανά τη Θεσπρωτία, Γ’ έκδοση, Γιάννινα 1997.
- Σπύρου Μουσελίμη, Το Πόποβο, Β’ έκδοση, Γιάννινα 2001.
- Σταύρου Παπαμώκου, Η Σέλλιανη. Χθές και σήμερα, Αθήνα 1997.
- Δ. Σαλαμάγκα, Καθώς χάραζε η λευτεριά, Γιάννινα 1963.
- Κ. Δ. Στεργιόπουλου, Το Μικτόν Ηπειρωτικόν Στράτευμα κατά την ελευθέρωσιν της Ηπείρου Οκτώβριος –Νοέμβριος 1912), Αθήναι 1968.
πηγές:
Paramythia-online.gr, Άρθρο του καθ. Παναγιώτη Τσαμάτου
thesprotiki.gr, Άρθρο του πατήρ Ηλία Μάκου