Στο τέλος Νοεμβρίου, σε μια περίοδο που παραδοσιακά χαρακτηρίζεται από συνεχείς βροχοπτώσεις και υπερχείλιση ποταμών, η Θεσπρωτία βρίσκεται για ακόμη μία φορά αντιμέτωπη με σοβαρά πλημμυρικά φαινόμενα. Η μισή Θεσπρωτία –όπως σχεδόν κάθε χειμώνα– έχει μετατραπεί σε λίμνη, δρόμοι έχουν κοπεί, αγροτικές καλλιέργειες έχουν καλυφθεί από νερό και η τοπική κοινωνία μετρά ήδη ζημιές.
Και μέσα σε αυτή την εικόνα υπερχειλισμένων ρεμάτων και κατακλυσμικών φαινομένων, η Λίμνη Καλοδικίου παρουσιάζει μια εντελώς παράδοξη και ανησυχητική πραγματικότητα: παραμένει ξερό.
Ακόμη και χθες, με φωτογραφικό υλικό που τραβήχτηκε λίγες μόνο ώρες μετά τις πλημμύρες – και στον κάμπο Μαργαριτίου, το Καλοδίκι εξακολουθεί να είναι στεγνό! Ένας υγρότοπος που κάποτε θύμιζε ζωγραφικό πίνακα με νούφαρα, βιοποικιλότητα και εκατοντάδες είδη πουλιών, μοιάζει πλέον με χωράφι που δεν έχει ποτιστεί μήνες.
Μια εικόνα που δεν μπορεί να θεωρηθεί «συγκυριακή»
Το Έλος Καλοδικίου είναι Ειδική Ζώνη Διατήρησης του δικτύου Natura 2000, με έκταση 823,6 στρεμμάτων και με τεράστια οικολογική σημασία. Φιλοξενούσε πάνω από 300 είδη χλωρίδας και πάνω από 120 είδη πτηνών, αποτελώντας έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς της μεταναστευτικής διαδρομής στη Δυτική Ελλάδα.
Ωστόσο, η υποβάθμισή του έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια:
- ανεξέλεγκτες γεωτρήσεις,
- αλλαγές στη φυσική υδρολογία,
- αποστραγγιστικά έργα,
- έλλειψη διαχείρισης,
- και φυσικά η κλιματική αλλαγή.
Η φετινή χρονιά, όμως, φαίνεται να σηματοδοτεί ένα ποιοτικό άλμα προς το χειρότερο.
Όταν μια ολόκληρη περιοχή πλημμυρίζει και ο υγρότοπος παραμένει στεγνός, αυτό δεν είναι απλώς μια προειδοποίηση. Είναι ένδειξη δομικής οικολογικής κατάρρευσης. Σημαίνει ότι το έλος δεν μπορεί πλέον να συγκρατήσει, να αποθηκεύσει ή να διοχετεύσει νερό. Σημαίνει ότι οι υδροφόροι ορίζοντες έχουν υποχωρήσει σε τέτοιο βαθμό, που ούτε η έντονη βροχόπτωση μπορεί να τους αναπληρώσει. Σημαίνει ότι το οικοσύστημα λειτουργεί σαν να έχει «αποσυνδεθεί» από το φυσικό του περιβάλλον.
Μη αναστρέψιμη κατάσταση; Τα δεδομένα είναι σκληρά
Όλο και περισσότεροι ειδικοί μιλούν πλέον ανοιχτά για «οικολογική κατάρρευση». Τα σημάδια είναι αδιάψευστα: Η στάθμη του νερού δεν ανακάμπτει ούτε μετά από ισχυρότατες βροχοπτώσεις.
Το Έλος Καλοδικίου δείχνει να έχει χάσει τη φυσική του ικανότητα να λειτουργεί ως υγρότοπος. Και όταν ένας υγρότοπος φτάσει σε αυτό το σημείο, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η επιστροφή στην αρχική κατάσταση δεν είναι καθόλου δεδομένη.
Μια πλημμυρισμένη Θεσπρωτία γύρω από ένα… στεγνό έλος
Η εικόνες της προηγούμενης εβδομάδας είναι αποκαλυπτικές:
- πλημμυρισμένοι δρόμοι,
- υπερχείλιση ποταμών,
- οι κάμποι – μεταξύ αυτών και ο κάμπος του Μαργαριτίου – μετατράπηκαν σε λίμνη,
- σπίτια, αγροτικές – κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις και καλλιέργειες επλήγησαν.
Και μέσα σε όλα αυτά, μια λίμνη που θα έπρεπε να λειτουργεί σαν «σφουγγάρι» νερού φυσικής απορρόφησης και ρύθμισης των υδρολογικών ισορροπιών, παραμένει στεγνή.
Αυτό δεν είναι απλώς παράδοξο. Είναι επικίνδυνο. Σημαίνει ότι η απορροφητικότητα του εδάφους έχει χαθεί. Ότι το νερό βρίσκει πλέον άλλες διεξόδους — συχνά καταστροφικές. Και ότι το οικοσύστημα έχει εισέλθει σε έναν φαύλο κύκλο:
ξηρασία → υποβάθμιση → απώλεια νερού → περαιτέρω υποβάθμιση.
Τι πρέπει να γίνει – χθες
Η κατάσταση δεν επιδέχεται άλλες καθυστερήσεις. Απαιτείται:
- πλήρης υδρολογική μελέτη του έλους,
- χαρτογράφηση όλων των γεωτρήσεων και υδροληψιών,
- αποκατάσταση των φυσικών ροών και των φραγμάτων,
- σχέδιο επανατροφοδότησης του υδροφόρου ορίζοντα,
- θεσμική και πρακτική προστασία από παράνομες παρεμβάσεις,
- επιστημονική παρακολούθηση σε μόνιμη βάση.
Η συζήτηση δεν αφορά πια την «υποβάθμιση» του Καλοδικίου. Αφορά κάτι πολύ πιο κρίσιμο: αν μπορούμε ακόμη να το σώσουμε.
Ένας υγρότοπος που ίσως χάνεται μπροστά στα μάτια μας
Το Έλος Καλοδικίου δεν είναι απλώς ένα από τα ομορφότερα οικοσυστήματα της Ηπείρου. Είναι κομμάτι της φυσικής κληρονομιάς της Θεσπρωτίας, ένας ζωντανός οργανισμός που για αιώνες ισορροπούσε με το περιβάλλον.
Η εικόνα του σήμερα, στο αποκορύφωμα του φθινοπώρου, την ώρα που η υπόλοιπη περιοχή «βυθίζεται» στο νερό, καταδεικνύει ότι ίσως έχουμε ήδη περάσει το σημείο χωρίς επιστροφή.
Και αυτό δεν είναι μόνο περιβαλλοντική είδηση.
Είναι καμπανάκι κινδύνου για ολόκληρη την Ήπειρο.
