Η οικονομική κρίση που βιώνουμε αναμφισβήτητα διαμορφώνει μια νέα κοινωνική πραγματικότητα στην οποία η αύξηση της ανεργίας και η αύξηση της φτώχειας έχει αλυσιδωτή επίπτωση τόσο στην αύξηση της χρήσης ουσιών όσο και στον αριθμό των αυτοκτονιών .Σε έρευνα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης η οποία κατέγραψε τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στους αριθμούς της θνησιμότητας σε 26 χώρες της Ευρώπης από το 1970 έως και το 2010, προκύπτει ότι μία αύξηση της ανεργίας της τάξης του 3% μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο 4% των αυτοκτονιών και 6% των δολοφονιών, ενώ ο αλκοολισμός δύναται να αυξηθεί κατά 28%.
Μεταξύ των συνεπειών της οικονομικής κρίσης καταγράφονται η αναβολή γάμων, η απώλεια της παραδοσιακής αντρικής ταυτότητας, η αύξηση της παράνομης εργασίας και η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας συμπεριλαμβανομένης της κακοποίησης ανηλίκων. Σε σχέση με την ταυτότητα του άνδρα αντιλήψεις που σχετίζονται με την προστασία και τη συντήρηση της οικογένειας εξακολουθούν να είναι κυρίαρχες στην ελληνική οικογένεια και η ανεργία πλήττει αυτόν ακριβώς τον κοινωνικό ρόλο. Από την άλλη το κυρίαρχο ελληνικό κοινωνικό πρότυπο για τον άντρα τον αποκλείει τόσο από το να συζητήσει τις ανησυχίες του με κοντινά του πρόσωπα όσο και να προσφύγει σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Όλα αυτά συντελούν στο να θεωρήσουμε πως οι άντρες που είναι πιστοί σε όλους τους παραπάνω κοινωνικούς ρόλους αναμένεται να αντιμετωπίσουν και τις περισσότερες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες.
Επιπρόσθετα η ανεργία παρουσιάζει υψηλή συσχέτιση με άλλους ψυχολογικούς παράγοντες όπως η κατάθλιψη και το άγχος καθώς και η σωματοποίηση με τους δύο πρώτους παράγοντες να έχουν υψηλή συσχέτιση με την αυτοκτονικότητα και τον τρίτο να έχει πληθώρα σωματικών συμπτωμάτων με κύρια τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τον καρκίνο. Εκτιμάται ότι περίπου το 20% των ανέργων παρουσιάζει κατάθλιψη. Συνεπώς αν οι άνεργοι αγγίξουν το ενάμισι εκατομμύριο όπως εκτιμάται, μόνο μεταξύ των ανέργων περίπου 300.000 άτομα θα εμφανίσουν κατάθλιψη. Αυτό φυσικά δε σημαίνει πως οι υπόλοιποι δε θα εμφανίσουν μέρος των συμπτωμάτων αλλά όχι αρκετών για να γίνει η διάγνωση.
Σύμφωνα με έρευνα του Μαρτίου του 2010 (Uutela, Antti, 2010) η αυτοκτονικότητα αναμένεται αυξημένη κυρίως στις ηλικίες 20-40 ενώ έχει φανεί πως τόσο προγράμματα για την αντιμετώπιση της ανεργίας αλλά και την επανένταξη ατόμων με ψυχικές δυσκολίες ανατρέπουν θετικά τα προγνωστικά.
Τέλος είναι σημαντικό να περιγράψουμε τα στάδια μέσω των οποίων η ανεργία πλήττει το άτομο. Αρχικά το άτομο κατά τις πέντε πρώτες εβδομάδες ανεργίας έχει αυξημένη αισιοδοξία για την έκβαση της εργασιακής του αποκατάστασης Για αυτούς που δεν έχουν βρει εργασία αρχίζει μια σειρά αλλαγών σε επίπεδο σκέψης και συναισθήματος “Γιατί να επιλεγώ εγώ για να μείνω άνεργος; Πού έχω ελλιπείς δεξιότητες;” Μια συνεχής διαδικασία μείωσης της αυτοεικόνας εξελίσσεται. Ως και τους έξι μήνες ανεργίας το στρες, η κατάθλιψη και η απώλεια του ύπνου είναι ιδιαίτερα συχνά ενώ μετά τους έξι μήνες τα συμπτώματα λαμβάνουν τη μορφή χρονιότητας. Από εκεί και πέρα υπάρχουν άτομα που στο γνωστικό σύστημα αυτοαναφοράς τους εμπεριέχεται η αίσθηση πως εκείνα επηρεάζουν την πορεία τους και εκείνα που πιστεύουν πως τα πράγματα απλά συμβαίνουν. Τα πρώτα εμφανίζουν μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα (Goldsmith,2008). Η ανεργία βιώνεται παρόμοια με το πένθος και η αντιμετώπιση ψυχικών συνεπειών θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με ανάλογο τρόπο.
Εν κατακλείδι θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως η οικονομική κρίση μειώνει την πρόσβαση των πολιτών σε ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες τόσο με όρους μακροχρόνιας ψυχοθεραπείας όσο και βραχύχρονης συμβουλευτικής, η οποία προσφέρεται κυρίως ιδιωτικά με αποτέλεσμα την κακή διαχείριση των επιπτώσεων σε ομάδες πληθυσμού που αντιμετωπίζουν έντονες δυσκολίες και κύρια σε εκείνους που λόγω οικονομικής κρίσης αντιμετωπίζουν και τις μεγαλύτερες δυσκολίες οι οποίες αναμένεται και να ενταθούν το προσεχές διάστημα.
Κωνσταντίνα Μ.Ζιάγκου
Ψυχολόγος-Στέλεχος Κ.Π. «ΑΡΙΑΔΝΗ»